‘’Ο Σκύλος: Ο Πιο Ήσυχος Ψυχολόγος’’ Της Κυριακής Λέντζιου

‘’Ο Σκύλος: Ο Πιο Ήσυχος Ψυχολόγος’’

Η Θεραπευτική του Δύναμη μέσα από Νευροβιολογική και Ψυχολογική Ματιά, της Κυριακής ΛέντζιουΗ σχέση μεταξύ ανθρώπου και σκύλου αποτελεί μία από τις πιο αρχέγονες και ουσιαστικές διασυνδέσεις στον ζωικό κόσμο. Δεν πρόκειται απλώς για μια πρακτική συνεργασία ή συμβιωτική σχέση, αλλά για έναν σύνδεσμο βαθιά συναισθηματικό, ο οποίος εξελίχθηκε με την πάροδο των χιλιετιών και επηρεάζει τον άνθρωπο σε ψυχολογικό, βιολογικό και κοινωνικό επίπεδο.

Οι σκύλοι έχουν αποδειχθεί ότι συμβάλλουν καθοριστικά στη βελτίωση της ψυχικής υγείας, μειώνοντας το άγχος, ενισχύοντας τη διάθεση και υποστηρίζοντας τη συναισθηματική σταθερότητα. Το ερώτημα που προκύπτει είναι: πώς εξηγείται επιστημονικά αυτή η επίδραση και πώς αξιοποιείται θεραπευτικά;

Αυτό το άρθρο συνδυάζει ιστορική αναδρομή, σύγχρονες επιστημονικές έρευνες, ψυχολογική θεωρία και πρακτικές εφαρμογές της Θεραπείας με τη Βοήθεια Ζώων (Animal-Assisted Therapy – AAT), αναδεικνύοντας τον πολυδιάστατο ρόλο των σκύλων στην ανθρώπινη ευεξία.

Ιστορική Αναδρομή: Από την Εξημέρωση στην Πνευματική Σύνδεση

Η εξημέρωση των σκύλων τοποθετείται χρονικά μεταξύ 15.000 και 30.000 ετών πριν, όταν οι πρώτοι κυνηγοί-τροφοσυλλέκτες παρατήρησαν ότι ορισμένοι λύκοι ήταν πιο φιλικοί και συνεργάσιμοι. Αυτά τα ζώα πρόσφεραν προστασία και βοήθεια στο κυνήγι, εξελίχθηκαν σταδιακά στους πρώτους οικιακούς σκύλους και ενσωματώθηκαν στις ανθρώπινες κοινότητες.

Αρχαιολογικά ευρήματα στη Γερμανία, τη Μέση Ανατολή και τη Σιβηρία αποδεικνύουν την παρουσία σκύλων σε ανθρώπινες ταφές, γεγονός που αποκαλύπτει τον συναισθηματικό δεσμό και την πολιτισμική σημασία τους από πολύ νωρίς στην ιστορία.

Οι Σκύλοι στον Αρχαίο Κόσμο

Στην Αρχαία Αίγυπτο, ο Άνουβις — ο θεός με κεφάλι τσακαλιού ή σκύλου — συμβόλιζε τη μετά θάνατον ζωή και την πνευματική προστασία. Οι σκύλοι θεωρούνταν σύνδεσμοι ανάμεσα στον κόσμο των ζωντανών και των νεκρών και πίστευαν ότι προστάτευαν τις ψυχές.

Στην Αρχαία Ελλάδα, ο Ιπποκράτης αναγνώριζε τη σημασία της επαφής με τα ζώα για την ψυχική ευεξία. Οι σκύλοι στους ναούς του Ασκληπιού συμμετείχαν σε τελετουργικές “θεραπευτικές νύχτες”, όπου πίστευαν ότι με την παρουσία και το άγγιγμά τους μπορούσαν να θεραπεύσουν τους ασθενείς. Ο Αριστοτέλης, με τη σειρά του, παρατηρούσε την ικανότητα των σκύλων να κατανοούν και να αντιδρούν στα ανθρώπινα συναισθήματα.

Κατά τη ρωμαϊκή περίοδο, σκύλοι συνόδευαν τραυματισμένους στρατιώτες σε στρατιωτικά ιατρεία, ενώ η παρουσία τους θεωρούνταν παρηγορητική και ανακουφιστική.

Ο Μεσαίωνας και η Αναβίωση του Ρόλου των Σκύλων

Κατά τον Μεσαίωνα, η σύνδεση ανθρώπου-σκύλου επισκιάστηκε από προκαταλήψεις, καθώς τα ζώα θεωρούνταν φορείς ασθενειών ή ακόμη και δαιμονικά όντα. Παρ’ όλα αυτά, σε ορισμένα μοναστήρια, σκύλοι παρέμεναν σύντροφοι μοναχών και ασθενών, προσφέροντας φροντίδα και στοργή.

Η θεραπευτική χρήση των σκύλων αναβίωσε τον 18ο αιώνα στην Αγγλία, όταν στο νοσοκομείο Bethel χρησιμοποιήθηκαν για πρώτη φορά σκύλοι σε άτομα με ψυχικές διαταραχές. Τα αποτελέσματα ήταν θετικά: οι ασθενείς εμφάνιζαν ηρεμία, λιγότερες εκρήξεις θυμού και περισσότερη επικοινωνία.

Η Θεραπεία με τη Βοήθεια Ζώων (AAT)

Η σύγχρονη εποχή σηματοδότησε την επιστημονική καθιέρωση της Θεραπείας με τη Βοήθεια Ζώων (Animal-Assisted Therapy – AAT). Τη δεκαετία του 1960, ο ψυχολόγος Boris Levinson παρατήρησε ότι οι νεαροί ασθενείς του ανταποκρίνονταν πολύ καλύτερα όταν βρισκόταν παρών ο σκύλος του. Οι δημοσιευμένες μελέτες του έθεσαν τα θεμέλια για έναν νέο κλάδο θεραπείας.

Σήμερα, η AAT εφαρμόζεται ευρέως σε:

• νοσοκομεία (μείωση πόνου, επιτάχυνση ανάρρωσης),
• γηροκομεία (μείωση μοναξιάς, ενίσχυση διάθεσης),
• σχολεία (στήριξη παιδιών με αυτισμό ή μαθησιακές δυσκολίες),
• ψυχιατρικές κλινικές (θεραπεία κατάθλιψης, άγχους και PTSD).

Μελέτη του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας (2023) έδειξε ότι ασθενείς που υποβλήθηκαν σε χειρουργείο και είχαν επαφή με σκύλους θεραπείας ανάρρωσαν 25% ταχύτερα, ενώ παιδιά με καρκίνο που συμμετείχαν σε τέτοια προγράμματα ανέφεραν 60% μείωση του πόνου και αυξημένο αίσθημα ασφάλειας.

Νευροβιολογικοί και Ψυχολογικοί Μηχανισμοί

Η θεραπευτική δράση των σκύλων δεν είναι μόνο ψυχολογική αλλά και βιολογικά τεκμηριωμένη:

• Η ωκυτοκίνη, η λεγόμενη «ορμόνη της αγάπης», αυξάνεται κατά την επαφή με σκύλους, ενισχύοντας τη συναισθηματική σύνδεση και μειώνοντας το άγχος.
• Η σεροτονίνη, η οποία σχετίζεται με τη διάθεση και την ευεξία, επίσης αυξάνεται.
• Η κορτιζόλη, η ορμόνη του στρες, μειώνεται σημαντικά. Έρευνες δείχνουν έως και 24% μείωση της κορτιζόλης μετά από μόλις 10 λεπτά επαφής με σκύλο.
• Η δραστηριότητα της αμυγδαλής, περιοχής του εγκεφάλου που σχετίζεται με τον φόβο, περιορίζεται.
• Ενεργοποιείται το παρασυμπαθητικό νευρικό σύστημα, το οποίο συνδέεται με χαλάρωση, μειωμένη αρτηριακή πίεση και αίσθημα ηρεμίας.

Ψυχολογικές Εφαρμογές: Οι Σκύλοι ως Θεραπευτικά Εργαλεία

1. Διαταραχή Μετατραυματικού Στρες (PTSD)

Οι σκύλοι υποστήριξης εκπαιδεύονται να ανιχνεύουν κρίσεις πανικού και να παρεμβαίνουν με φυσική επαφή. Σε περιπτώσεις PTSD, μπορούν να ξυπνούν το άτομο από εφιάλτες, να δημιουργούν “ασφαλή ζώνη” σε δημόσιους χώρους, και να βοηθούν στη συναισθηματική ρύθμιση.

Μελέτη του Πανεπιστημίου Purdue (2021) έδειξε ότι βετεράνοι με PTSD που ζούσαν με θεραπευτικούς σκύλους παρουσίασαν 82% μείωση στα συμπτώματα άγχους και 40% λιγότερες κρίσεις πανικού μέσα σε έξι μήνες.

2. Γενικευμένη Αγχώδης Διαταραχή (GAD)

Άτομα με GAD παρουσιάζουν χρόνιο άγχος, υπερδιέγερση και δυσκολία χαλάρωσης. Η συντροφιά ενός σκύλου λειτουργεί ρυθμιστικά στο στρες:

• Η φυσική επαφή αυξάνει τη σεροτονίνη και μειώνει την κορτιζόλη.
• Η φροντίδα του σκύλου επιβάλλει σταθερή ρουτίνα, κάτι που είναι ιδιαίτερα θεραπευτικό.
• Η προσοχή μετατοπίζεται από τις ανησυχίες στην αλληλεπίδραση με τον σκύλο.

Σύμφωνα με μελέτη του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας (2020), το 72% των συμμετεχόντων με GAD ένιωθαν μεγαλύτερη συναισθηματική ασφάλεια όταν είχαν τον σκύλο τους κοντά, και ανέφεραν 55% μείωση του καθημερινού στρες.

3. Άνοια και Νόσος Αλτσχάιμερ

Η αλληλεπίδραση με σκύλους βοηθά στη μείωση επιθετικών επεισοδίων, στη διατήρηση της επικοινωνίας και στην ενίσχυση της συναισθηματικής σταθερότητας. Οι σκύλοι προσφέρουν ρουτίνα, φυσική επαφή και αίσθημα παρουσίας.

Μελέτη που δημοσιεύτηκε στο American Journal of Geriatric Psychiatry (2022) έδειξε ότι ηλικιωμένοι με Αλτσχάιμερ που αλληλεπιδρούσαν με σκύλους είχαν 60% λιγότερες κρίσεις άγχους και επιθετικότητας και παρουσίαζαν βελτίωση στη διάθεση και την επαφή με το περιβάλλον.

Οι Σκύλοι ως Συναισθηματικοί Καθρέφτες και Ψυχοθεραπευτικά Αντικείμενα

Πέρα από τη βιολογική και συμπεριφορική επίδραση, η σχέση ανθρώπου–σκύλου έχει και βαθιά ψυχοθεραπευτική διάσταση, την οποία η ψυχολογία μόλις τις τελευταίες δεκαετίες αρχίζει να μελετά συστηματικά.

Από ψυχοδυναμική σκοπιά, οι σκύλοι μπορούν να λειτουργήσουν ως “αντικείμενα μεταβίβασης” — δηλαδή ως φορείς πάνω στους οποίους το άτομο προβάλει συναισθηματικές ανάγκες, φόβους ή εμπειρίες σχέσεων από το παρελθόν. Ειδικά για ανθρώπους που έχουν βιώσει εγκατάλειψη, απόρριψη ή τραύμα, ο σκύλος προσφέρει μια μη επικριτική, σταθερή παρουσία, που λειτουργεί ως συναισθηματικός “καθρέφτης”, δίνοντας χώρο για ασφαλή έκφραση και θεραπευτική αναβίωση.

Ταυτόχρονα, σύμφωνα με τη Θεωρία της Προσκόλλησης (Bowlby, Ainsworth), ο σκύλος μπορεί να λειτουργήσει ως “ασφαλής βάση” — ένας σταθερός πόλος γύρω από τον οποίο το άτομο μπορεί να οργανώσει τις συναισθηματικές του αντιδράσεις. Σε αντίθεση με τους ανθρώπους, οι σκύλοι προσφέρουν σταθερή ανταπόκριση, δεν εκφράζουν αποδοκιμασία και δημιουργούν ένα σταθερό εσωτερικό μοντέλο σχέσης. Αυτή η εμπειρία μπορεί να βοηθήσει ιδιαίτερα άτομα με ιστορικό απορριπτικής ή ασυνεπούς προσκόλλησης να χτίσουν πιο σταθερές σχέσεις.

Επιπλέον, η μη λεκτική φύση της επικοινωνίας με τους σκύλους και η φυσική επαφή (χάδι, αγκαλιά, κοινή παρουσία) συμβάλλει σημαντικά στη ρύθμιση έντονων συναισθημάτων όπως ντροπή, θυμός ή αίσθηση απομόνωσης. Οι σκύλοι, με τη συνεπή και άνευ όρων αποδοχή τους, λειτουργούν ως αντίβαρο στην εσωτερικευμένη κριτική και προσφέρουν έναν χώρο συναισθηματικής ασφάλειας που ευνοεί την ψυχολογική επανόρθωση.

Η σχέση με τον σκύλο, επομένως, δεν είναι μόνο ανακουφιστική. Είναι βαθιά θεραπευτική — ένα πλαίσιο ενσώματης, συναισθηματικής και διαπροσωπικής διεργασίας, που μπορεί να σταθεί δίπλα και να ενισχύσει ακόμη και τις πιο απαιτητικές μορφές ψυχοθεραπείας.

Παιδιά, Έφηβοι και Σκύλοι: Μια Ιδιαίτερη Σχέση

Τα παιδιά που μεγαλώνουν με σκύλους αποκτούν σημαντικά ψυχολογικά και σωματικά οφέλη:

• Ανάπτυξη συναισθηματικής νοημοσύνης (ενσυναίσθηση, υπευθυνότητα, αυτοέλεγχος)
• Καλύτερο ανοσοποιητικό (λιγότερες αλλεργίες και λοιμώξεις)
• Ενίσχυση κοινωνικών δεξιοτήτων και αυτοπεποίθησης

Έρευνα του Πανεπιστημίου του Cambridge (2022) σε παιδιά 6-12 ετών έδειξε ότι εκείνα που είχαν σκύλο στο σπίτι ανέφεραν 33% λιγότερα συμπτώματα κοινωνικού άγχους σε σχέση με συνομηλίκους χωρίς κατοικίδιο.

Πολιτισμικές Αντιλήψεις για τους Σκύλους

Η αξία των σκύλων διαφέρει μεταξύ πολιτισμών:

• Στην Ιαπωνία, υπάρχει η έννοια του “inu no chikara” («η δύναμη του σκύλου»), που αποδίδει στον σκύλο πνευματική προστατευτική ενέργεια.
• Στις ΗΠΑ και την Ευρώπη, οι σκύλοι χρησιμοποιούνται ευρέως σε σχολεία, νοσοκομεία, στρατιωτικές βάσεις και ψυχιατρικές δομές.
• Σε ανατολικές χώρες, η σχέση με τα σκυλιά είναι συχνά πιο αποστασιοποιημένη λόγω πολιτιστικών ή θρησκευτικών επιρροών.

Εναλλακτικές Χρήσεις των Σκύλων στην Ψυχολογία

• Σκύλοι για κρίσεις πανικού: Εκπαιδευμένοι σκύλοι εντοπίζουν σημάδια άγχους και επεμβαίνουν για να ηρεμήσουν το άτομο.
• Σκύλοι-οδηγοί για κοινωνικό άγχος: Η παρουσία τους λειτουργεί ως «ασπίδα» και διευκολύνει την επαφή σε κοινωνικά περιβάλλοντα.
• Σκύλοι στον χώρο εργασίας: Όλο και περισσότερες επιχειρήσεις επιτρέπουν τη συμβίωση με σκύλους στο γραφείο, μειώνοντας το στρες και αυξάνοντας τη θετική διάθεση των εργαζομένων.

Μελλοντικές Κατευθύνσεις στην Έρευνα και την Πρακτική

Η επιστήμη συνεχίζει να εξετάζει νέες δυνατότητες για την ενσωμάτωση των σκύλων στην ψυχική υγεία:

• Ασθενείς με Αλτσχάιμερ: Οι σκύλοι φαίνεται ότι βοηθούν στη σταθεροποίηση της διάθεσης και στη διατήρηση κοινωνικής αλληλεπίδρασης.
• Έξυπνες συσκευές και σκύλοι: Αναπτύσσονται “έξυπνα” κολάρα που μπορούν να εντοπίσουν κρίσεις άγχους ή πανικού και να ειδοποιούν αυτόματα τους φροντιστές.
• Ομαδική θεραπεία με σκύλους: Χρήση σκύλων σε ομαδικά ψυχοθεραπευτικά πλαίσια για ενίσχυση κοινωνικών δεξιοτήτων και αλληλεπίδρασης.

Συμπέρασμα

Η σχέση ανθρώπου και σκύλου είναι κάτι πολύ περισσότερο από μια απλή συνύπαρξη. Είναι ένας διαχρονικός δεσμός που έχει χτιστεί με συναισθηματική ευφυΐα, βιολογική αρμονία και βαθιά αλληλοκατανόηση. Οι σκύλοι δεν μας προσφέρουν μόνο συντροφιά — μας βλέπουν, μας “νιώθουν”, και ανταποκρίνονται σε επίπεδο που πολλές φορές υπερβαίνει τις λέξεις.

Η επιστήμη σήμερα επιβεβαιώνει αυτό που ο άνθρωπος διαισθητικά γνώριζε εδώ και χιλιάδες χρόνια: ότι η παρουσία του σκύλου μπορεί να είναι θεραπευτική. Από την ενίσχυση της διάθεσης μέχρι την αντιμετώπιση σοβαρών ψυχικών διαταραχών, οι σκύλοι αποτελούν μια μορφή “ζωντανής ψυχολογικής παρέμβασης” που βασίζεται στη στοργή, τη σταθερότητα και την άνευ όρων αποδοχή.

Στο πρόσωπο ενός σκύλου, πολλοί άνθρωποι βρίσκουν ένα καταφύγιο από τον θόρυβο της καθημερινότητας, έναν καθρέφτη συναισθημάτων και έναν σύμμαχο χωρίς απαιτήσεις. Η ένταξή τους σε θεραπευτικά και εκπαιδευτικά πλαίσια δεν είναι πλέον απλώς εναλλακτική προσέγγιση, αλλά μέρος μιας επιστημονικά τεκμηριωμένης, ολιστικής φροντίδας της ανθρώπινης ψυχής.

Καθώς η ψυχολογία συνεχίζει να εξελίσσεται, ίσως ορισμένες από τις πιο δυνατές απαντήσεις να μην έρθουν από περίπλοκες θεωρίες ή διαγνώσεις, αλλά μέσα από το βλέμμα ενός τετράποδου συντρόφου — ήσυχου, αληθινού και αφοσιωμένου.

Κυριακή Λέντζιου

Κλινική Ψυχολόγος BSc, MSc, PhD© – Ψυχοθεραπεύτρια

Κλινική Υπνοθεραπεύτρια – Τραυματοθεραπεύτρια EMDR

Οικογενειακή Συστημική Θεραπεύτρια

Εξειδικευμένη στις Διατροφικές Διαταραχές – Παχυσαρκία

 

Δωδεκανήσου 2 & Πλατεία Δημοκρατίας, Θεσσαλονίκη

Τηλ.:2310542702, Κιν.:6934708871

https://www.therapiamind.com

 

 

 

 

 

 

 

Βιβλιογραφία

• Allen, K., Blascovich, J., & Mendes, W. B. (2020). The calming effect of pets in anxiety-prone individuals. University of Virginia Research Series.
• American Journal of Geriatric Psychiatry. (2022). Animal-Assisted Therapy in Alzheimer’s Care: Behavioral and Emotional Benefits in Elderly Patients.
• Handlin, L., Hydbring-Sandberg, E., Nilsson, A., Ejdebäck, M., Jansson, A., & Uvnäs-Moberg, K. (2011). Short-term interaction between dogs and their owners: effects on oxytocin, cortisol, insulin and heart rate. Hormones and Behavior, 60(3), 301-305.
• Human Nature. (2023). Co-sleeping with dogs: Effects on anxiety and sleep quality in individuals with insomnia and PTSD.
• Journal of Autism and Developmental Disorders. (2019). Effects of pet dog ownership on social behavior and language development in children with ASD.
• Journal of Psychiatric Research. (2020). Impact of Dog Adoption on Depression Symptoms in Adults: A Longitudinal Study.
• McNicholas, J., & Collis, C. (2022). Dogs as catalysts for social interactions: Robustness of the effect. University of Cambridge Behavioral Science Review.
• Odendaal, J. S. J., & Meintjes, R. A. (2003). Neurophysiological correlates of affiliative behavior between humans and dogs. The Veterinary Journal, 165(3), 296–301.
• Purdue University. (2021). Service Dogs for Veterans with PTSD: Clinical Outcomes from a 6-Month Trial.
• Uppsala University. (2021). Cortisol Reduction Through Canine Interaction in Clinical Populations.
• University of California. (2023). Animal-Assisted Interventions in Surgical Recovery: Accelerated Healing through Therapeutic Dogs.
• Cambridge University. (2022). Pet Ownership and Social Anxiety in School-Age Children.