Μητέρα: Ο πρώτος μας δεσμός, η πιο βαθιά μας ρίζα, γράφει η Κυριακή Λέντζιου
Υπάρχουν λέξεις που δεν περιγράφονται εύκολα — βιώνονται. «Μητέρα» είναι μία από αυτές. Είναι το πρώτο βλέμμα που μάθαμε να αναγνωρίζουμε, η πρώτη φωνή που ακούσαμε, η πρώτη αγκαλιά που μας έδωσε αίσθηση του κόσμου. Όμως η μητρότητα δεν είναι μόνο βιολογική. Είναι μία εμπειρία σχέσης, ένας ψυχικός δεσμός, μια μνήμη που συνεχίζει να επενεργεί μέσα μας ακόμα κι όταν ενηλικιωνόμαστε, ακόμα κι όταν εκείνη απουσιάζει.
Με αφορμή τη Γιορτή της Μητέρας, δεν ανατρέχουμε μόνο σε πρόσωπα, αλλά και σε όλα εκείνα τα αόρατα νήματα που υφαίνουν τον ψυχισμό μας. Η μητέρα δεν είναι μία έννοια μονοσήμαντη· είναι εμπειρία, αποτύπωμα, εσωτερικός χάρτης, πηγή, απουσία ή και τραύμα. Είναι αγάπη, είναι ανάγκη, είναι ανάμνηση.
Και γι’ αυτό, ίσως αξίζει να σταθούμε σε μερικές πτυχές που αποκαλύπτουν πόσο βαθιά επηρεάζει — και διαμορφώνει — τον τρόπο που υπάρχουμε στον κόσμο:
Η μητέρα ως πρώτος δεσμός
Η σχέση με τη μητέρα είναι η πρώτη μας επαφή με τον κόσμο. Μέσα από αυτήν μαθαίνουμε τι σημαίνει να αγαπιόμαστε, να ανήκουμε, να αξίζουμε. Η θεωρία του δεσμού (Attachment Theory), διατυπωμένη από τον John Bowlby, επισημαίνει ότι η ποιότητα του πρώιμου δεσμού με τη μητέρα καθορίζει την εσωτερική μας αίσθηση ασφάλειας — ή απειλής.
Αν η μητέρα ανταποκρίνεται στις ανάγκες μας με συνέπεια, χτίζεται μέσα μας η εμπιστοσύνη: «Ο κόσμος είναι ασφαλής, μπορώ να υπάρχω». Αν είναι απρόβλεπτη, αδιάφορη ή χαοτική, γεννιέται η ανασφάλεια: «Πρέπει να προσπαθώ για να με αγαπήσουν».
Αυτές οι πρώτες εμπειρίες, που καταγράφονται πριν καν έχουμε λόγο, χαράσσουν έναν εσωτερικό χάρτη σχέσεων — που τον ακολουθούμε ενίοτε σε όλη μας τη ζωή.
Η μητέρα πίσω από τον ρόλο
Συχνά η κοινωνία εξιδανικεύει τον ρόλο της μητέρας: μια φιγούρα απόλυτης θυσίας, ανεξάντλητης υπομονής και αλάνθαστης σοφίας. Κι όμως, κάθε μητέρα είναι πρώτα μια γυναίκα. Ένας άνθρωπος με προσωπική ιστορία, πληγές, όρια, ανάγκες και όνειρα.
Ο Donald Winnicott εισήγαγε την έννοια της αρκετά καλής μητέρας — όχι της τέλειας. Εκείνης που κάνει λάθη, αλλά είναι διαθέσιμη. Που φροντίζει, αλλά δεν ακυρώνει τον εαυτό της. Που μαθαίνει και μεγαλώνει μαζί με το παιδί της.
Το να αποδεχθούμε τη μητέρα μας ως άνθρωπο — όχι μόνο ως σύμβολο — είναι πράξη ωριμότητας. Και ίσως, πράξη βαθύτερης αγάπης.
Οι σιωπηλές μητέρες
Δεν βιώνουν όλες οι γυναίκες τη μητρότητα με τον ίδιο τρόπο — ούτε τη Γιορτή της Μητέρας με τον ίδιο τόνο. Υπάρχουν μητέρες που θρηνούν ένα παιδί που δεν είναι πια εδώ. Γυναίκες που δεν μπόρεσαν να γίνουν μητέρες βιολογικά, αλλά φρόντισαν, αγάπησαν και ανέθρεψαν σαν μητέρες. Γιαγιάδες, θετές, ανάδοχες, γυναίκες που μεγάλωσαν παιδιά χωρίς βοήθεια, χωρίς αναγνώριση.
Και υπάρχουν κι εκείνες που δεν μπόρεσαν να γίνουν οι μητέρες που ήθελαν — είτε γιατί δεν τους δόθηκε ο χώρος, είτε γιατί κουβαλούσαν οι ίδιες ανίατες πληγές. Όλες αυτές οι σκιερές πλευρές αξίζουν φως.
Η μητρότητα δεν είναι μόνο βιολογική. Είναι πράξη, ευθύνη, μα και ευαλωτότητα. Είναι το να είσαι εκεί, ακόμη κι όταν όλα γύρω λείπουν.ς
Η μητρική αγάπη ως πρότυπο σχέσης
Η αγάπη της μητέρας δεν είναι σπουδαία επειδή είναι τέλεια, αλλά επειδή επιμένει. Είναι η πρώτη μας εμπειρία αποδοχής και ταυτόχρονα το πρώτο μας μάθημα ορίου. Μας διδάσκει τι σημαίνει ενσυναίσθηση, πώς να ακούμε, πώς να μιλάμε χωρίς λόγια.
Μέσα από τη σχέση με τη μητέρα, ο άνθρωπος αποκτά σταδιακά την ικανότητα να ρυθμίζει τα συναισθήματά του — μια ικανότητα που ονομάζεται στη ψυχολογία «συναισθηματική ρύθμιση». Η μητέρα λειτουργεί ως καθρέφτης: κατοπτρίζει το άγχος του παιδιού, το ηρεμεί, του δίνει λέξεις για αυτό που νιώθει. Κι έτσι, το παιδί μαθαίνει να συνυπάρχει με τον εσωτερικό του κόσμο.
Η μητέρα μέσα μας
Η μητέρα, όσο κι αν απομακρυνθεί χρονικά ή χωρικά, συνεχίζει να υπάρχει μέσα μας. Ως φωνή εσωτερική που μας καθησυχάζει ή μας επικρίνει. Ως τρόπος με τον οποίο αγκαλιάζουμε τον εαυτό μας. Ως μοντέλο φροντίδας — ή ως έλλειμμά της.
Σε κάποιους ανθρώπους, αυτή η φωνή είναι τρυφερή, προστατευτική. Σε άλλους, είναι απαιτητική, αδιάφορη, επικριτική. Η ψυχική εικόνα της μητέρας μάς ακολουθεί — κι αυτό που απομένει στην ενήλικη ζωή είναι να την επεξεργαστούμε, να την επαναπροσδιορίσουμε, να την αποδεχθούμε ή και να την θεραπεύσουμε μέσα μας.
Η μητρότητα ως πράξη, όχι ως εικόνα
Ας μην περιορίσουμε τη Γιορτή της Μητέρας σε λουλούδια και κάρτες. Ας την τιμήσουμε ως ευκαιρία βαθιάς αναγνώρισης: για κάθε μητέρα που δίνει τον εαυτό της, που αντέχει, που κάνει λάθη και ξαναπροσπαθεί. Για κάθε γυναίκα που στάθηκε, χωρίς εγχειρίδιο, απέναντι στο αίνιγμα της αγάπης και της ευθύνης. Και για κάθε μορφή μητρότητας — εμφανή ή σιωπηλή.
Η Γιορτή της Μητέρας είναι κάτι περισσότερο από μια ημερολογιακή υπενθύμιση. Είναι μια πρόσκληση για στοχασμό και αλήθεια: να δούμε τη μητέρα όχι ως ιδανικό, αλλά ως ανθρώπινη παρουσία με φως και σκιά. Να την αγαπήσουμε όχι επειδή ήταν τέλεια, αλλά επειδή υπήρξε. Επειδή προσπάθησε. Επειδή, όπως μπορούσε, στάθηκε εκεί.
Κι αν δεν στάθηκε όπως θα θέλαμε; Τότε, ίσως είναι η στιγμή να μάθουμε να γινόμαστε εμείς οι μητέρες του εαυτού μας — με φροντίδα, αποδοχή και τρυφερότητα. Γιατί η πιο γενναία μορφή αγάπης δεν είναι εκείνη που δίνεται χωρίς ρωγμές, αλλά εκείνη που επιμένει. Που μεγαλώνει ένα άλλο πλάσμα — ή τον ίδιο μας τον εαυτό — για να γίνει κάτι περισσότερο, ακόμη κι από εμάς.
Κυριακή Λέντζιου
Κλινική Ψυχολόγος BSc, MSc, phDc – Ψυχοθεραπεύτρια
Κλινική Υπνοθεραπεία – Τραυματοθεραπεία EMDR
Οικογενειακή Συστημική Ψυχοθεραπεία
Εξειδικευμένη στις Διατροφικές Διαταραχές & την Παχυσαρκία
Δωδεκανήσου 2, Θεσσαλονίκη
Τηλ: 2310542702
