Πένθος: Η Σιωπηλή Παρουσία του Τέλους, της Κυριακής Λέντζιου 

Πένθος: Η Σιωπηλή Παρουσία του Τέλους, της Κυριακής Λέντζιου 

«Απώλειες που δεν φαίνονται, συναισθήματα που δεν επιτρέπονται και η αργή τέχνη του να ζούμε ξανά»

Το πένθος είναι μια από τις πιο καθολικές ανθρώπινες εμπειρίες. Δεν κάνει διακρίσεις, δεν ζητάει άδεια, δεν έχει προτιμήσεις. Εμφανίζεται, εγκαθίσταται, και με τον τρόπο του, μας αλλάζει. Είναι όμως και μια από τις πλέον παρεξηγημένες καταστάσεις. Συχνά, στο άκουσμα της λέξης, ο νους μας πηγαίνει σχεδόν αυτόματα στον θάνατο ενός αγαπημένου προσώπου. Τον πιο «κλασικό» και αναγνωρισμένο τύπο απώλειας. Όμως το πένθος, στην ουσία του, είναι πολύ ευρύτερο — και πολύ πιο παρόν στη ζωή μας απ’ όσο θέλουμε να παραδεχτούμε.

Ο θάνατος δεν έχει πάντα σάρκα και οστά. Δεν έρχεται πάντα με κηδείες και μαύρα ρούχα. Ο θάνατος μπορεί να είναι μια σχέση που τελείωσε, όχι επειδή έπαψε η αγάπη, αλλά γιατί δεν μπορούσε να υπάρξει πια. Μπορεί να είναι μια δουλειά που χάθηκε, μαζί με την αίσθηση ταυτότητας που τη συνόδευε. Μπορεί να είναι το τέλος μιας φάσης ζωής — το πέρασμα από τη νεότητα στη μέση ηλικία, από τη γονεϊκότητα στην «άδεια φωλιά», από τη δύναμη στην εξάρτηση. Θάνατος είναι και ο ρόλος που αλλάζει — εκείνος που χτίσαμε για χρόνια και τώρα δεν μας χωράει πια. Είναι μια πόρτα που κλείνει, είτε την κλείνουμε εμείς είτε μας την κλείνουν άλλοι. Είναι η στιγμή που γυρνάμε να πιάσουμε κάτι γνώριμο — και δεν είναι πια εκεί.

Ο θάνατος είναι, στην ουσία, κάθε τέλος. Και κάθε τέλος, όσο «μικρό» κι αν φαίνεται — μια μετακόμιση, μια αλλαγή σχολείου, μια αποτυχία σε κάτι που ονειρευτήκαμε — γεννά ένα πένθος. Γιατί κάθε τέλος σημαίνει απώλεια. Απώλεια του οικείου, του δεδομένου, του σταθερού. Απώλεια του προσώπου που ήμασταν μέσα σε εκείνο που τώρα δεν υπάρχει.

Η απώλεια είναι παντού. Στο σώμα μας που αλλάζει με το πέρασμα του χρόνου. Στα όνειρα που δεν πραγματοποιήθηκαν και δεν θα πραγματοποιηθούν ποτέ. Στους ανθρώπους που δεν έγιναν αυτό που ελπίζαμε. Στις υποσχέσεις που δεν τηρήθηκαν. Στις πιθανότητες που δεν εξελίχθηκαν. Στον εαυτό μας που κάποτε ήμασταν και δεν είμαστε πια.

Όλα αυτά θρηνούνται, αν τους το επιτρέψουμε. Γιατί το πένθος δεν είναι μόνο για ό,τι χάσαμε. Είναι και για αυτό που δεν θα ζήσουμε ποτέ πια. Είναι για τις εκδοχές μας που δεν θα ολοκληρωθούν. Για τις μορφές που δεν θα επιστρέψουν.

Το να ζούμε με το πένθος σημαίνει ότι μαθαίνουμε να περπατάμε πλάι στο κενό, χωρίς να προσπαθούμε να το καλύψουμε βιαστικά. Δεν τις ξεχνάμε αυτές τις απώλειες. Δεν διαγράφονται. Δεν «ξεπερνιούνται». Ενσωματώνονται. Γίνονται μέρος της μνήμης μας, της ταυτότητάς μας, της ιστορίας μας. Κουβαλάμε μέσα μας όλους αυτούς τους «θανάτους» και συνεχίζουμε να ζούμε, όχι παρά τον πόνο, αλλά μαζί με αυτόν. Όχι σβήνοντας όσα χάθηκαν, αλλά δίνοντας τους χώρο μέσα μας να συνεχίσουν να υπάρχουν, με νέο τρόπο.

Η ψυχολογική φύση του πένθους

Το πένθος δεν είναι ένα πρόβλημα που χρειάζεται λύση. Είναι μια διαδικασία που απαιτεί χρόνο, χώρο και αποδοχή. Είναι η ψυχική εργασία του αποχωρισμού — όχι μόνο από το πρόσωπο ή το πράγμα που χάθηκε, αλλά και από το νόημα που είχαμε χτίσει γύρω από αυτό. Γιατί κάθε απώλεια δεν αφορά μόνο το εξωτερικό γεγονός, αλλά και τη σχέση μας με αυτό. Στην καρδιά του πένθους υπάρχει ένα βαθύ ερώτημα:

«Ποιος είμαι τώρα, χωρίς αυτό που έχασα;»

Ο Αμερικανός ψυχολόγος J. William Worden περιγράφει τη διαδικασία του πένθους μέσα από τέσσερα “καθήκοντα”, όχι ως υποχρεώσεις, αλλά ως εσωτερικά βήματα αναδόμησης:

1. Αναγνώριση της πραγματικότητας της απώλειας – Πριν πενθήσουμε, πρέπει να αποδεχτούμε ότι κάτι όντως έχει τελειώσει. Αυτό δεν είναι αυτονόητο. Πολλές φορές αρνούμαστε να το δούμε, ελπίζοντας υποσυνείδητα στην επιστροφή του παλιού.
2. Επεξεργασία του πόνου της απώλειας – Το να αισθανθείς. Να πονέσεις. Να θρηνήσεις. Χωρίς βιασύνη, χωρίς φίμωση. Ο πόνος, όταν του δώσουμε φωνή, δεν διαλύει – μεταμορφώνει.
3. Προσαρμογή σε έναν κόσμο χωρίς αυτό που χάθηκε – Πρακτικά, συναισθηματικά, ψυχολογικά. Ποιος είσαι χωρίς τον άνθρωπο, τον ρόλο, το σπίτι, τη βεβαιότητα; Πώς μαθαίνεις να περπατάς σε νέο έδαφος;
4. Επανατοποθέτηση της απώλειας και συνέχιση της ζωής – Όχι “ξεχνώ”, όχι “προχωράω σαν να μη συνέβη”. Αλλά: κρατώ μέσα μου αυτό που χάθηκε, με νέα μορφή. Και συνεχίζω. Με συντροφιά την απουσία.

Όταν το πένθος μιλά μέσα από το σώμα – μια ματιά στη νευροβιολογία της απώλειας

Το πένθος δεν είναι απλώς ένα ψυχικό βίωμα. Είναι και βιολογική διαδικασία, που ενεργοποιεί μηχανισμούς στο σώμα και στον εγκέφαλο, επηρεάζοντας τη σκέψη, τη συμπεριφορά, το ανοσοποιητικό σύστημα και τη φυσιολογία μας συνολικά. Η νευροεπιστήμη τα τελευταία χρόνια επιβεβαιώνει με σαφήνεια αυτό που η ανθρώπινη εμπειρία υποψιαζόταν πάντα: η απώλεια εγγράφεται βαθιά στον εγκέφαλο και στο σώμα.

Ο εγκέφαλος “αρνείται” την απουσία – προσωρινά

Κατά τη διάρκεια του πένθους, παρατηρείται αυξημένη ενεργοποίηση στον προμετωπιαίο φλοιό και στον επικλινή πυρήνα, περιοχές που σχετίζονται με προσδοκία επιβράβευσης, σύνδεση και συναισθηματική μνήμη (O’Connor et al., 2008). Αυτό εξηγεί γιατί, παρά τη λογική επίγνωση του θανάτου ή της απώλειας, το άτομο:

• συνεχίζει να σκέφτεται ότι το πρόσωπο υπάρχει κάπου,
• μπορεί να ονειρεύεται ζωντανές σκηνές επανένωσης,
• και να ενεργεί στιγμιαία σαν να μην έχει συμβεί το τέλος (π.χ. να πιάνει το τηλέφωνο, να αναζητά το βλέμμα του άλλου στον χώρο).

Αυτό δεν είναι παθολογικό. Είναι ο τρόπος του εγκεφάλου να προσπαθεί να προσαρμοστεί σε μια νέα πραγματικότητα, επεξεργαζόμενος αργά και σταδιακά την απώλεια.

Το πένθος ως “νευρωνικός πόνος”

Ένα από τα πιο συγκλονιστικά ευρήματα της κοινωνικής νευροεπιστήμης είναι ότι ο κοινωνικός και ο σωματικός πόνος ενεργοποιούν τις ίδιες περιοχές στον εγκέφαλο. Σύμφωνα με τους Eisenberger & Lieberman (2004), η πρόσθια έλικα του προσαγωγίου (anterior cingulate cortex), που επεξεργάζεται το σωματικό άλγος, ενεργοποιείται επίσης σε περιπτώσεις απόρριψης, εγκατάλειψης και απώλειας. Με απλά λόγια, ο εγκέφαλος δεν διαχωρίζει καθαρά τον σωματικό από τον συναισθηματικό πόνο. Γι’ αυτό και το πένθος συνοδεύεται συχνά από:

• αϋπνία ή υπνηλία
• πόνο στο στήθος ή “κόμπο” στον λαιμό
• κόπωση και βραδύτητα στις κινήσεις
• διαταραχές όρεξης ή αναπνοής

Το σώμα θυμάται ό,τι το μυαλό προσπαθεί να ξεχάσει.

Το πένθος ως στερητικό σύνδρομο – η ομοιότητα με τον εθισμό

Ειδικά σε περιπτώσεις έντονου συναισθηματικού δεσμού, έχει παρατηρηθεί ότι η ενεργοποίηση του συστήματος επιβράβευσης (reward system) στον εγκέφαλο συνεχίζεται ακόμη και μετά την απώλεια (Shear et al., 2007). Πιο συγκεκριμένα:

• Η έκθεση σε φωτογραφίες του απολεσθέντος προσώπου οδηγεί σε ενεργοποίηση του επικλινή πυρήνα και της ντοπαμινεργικής οδού, που σχετίζονται με την προσδοκία ανταμοιβής — την ίδια οδό που δραστηριοποιείται σε εθιστικές συμπεριφορές.

Αυτό σημαίνει πως η απουσία δεν βιώνεται μόνο ως λύπη, αλλά και ως στέρηση. Ένας εσωτερικός αγώνας για την «επανασύνδεση» που δεν θα έρθει. Μια επιθυμία χωρίς αντικείμενο. Και μια βαθιά νευρωνική επιμονή στην ελπίδα ότι κάτι μπορεί να αλλάξει.Το πένθος, τελικά, δεν είναι μόνο μια απουσία στην καρδιά — είναι και μια αναταραχή στον εγκέφαλο. Και αυτή η ταραχή, χρειάζεται χώρο, χρόνο και κατανόηση για να καταλαγιάσει.

Τα στάδια του πένθους – ένας χάρτης χωρίς προορισμό

Η Elisabeth Kübler-Ross, δουλεύοντας με ανθρώπους που αντιμετώπιζαν τον θάνατο, ανέπτυξε ένα από τα πιο διαδεδομένα μοντέλα πένθους: τα πέντε στάδια. Όχι σαν σκάλες προς την «θεραπεία», αλλά σαν στιγμές μέσα στο χρόνο της απώλειας. Ο καθένας μας τις βιώνει με διαφορετικό τρόπο, σε διαφορετική σειρά και ένταση. Αυτά τα στάδια δεν είναι καθολικά. Δεν είναι γραμμικά. Δεν είναι υποχρεωτικά. Αλλά μας προσφέρουν ένα λεξιλόγιο για τον άρρητο πόνο.

1. Άρνηση – το πρώτο μούδιασμα

Η άρνηση δεν είναι άρνηση της αλήθειας. Είναι άρνηση της έντασης. Είναι το πώς η ψυχή μας προστατεύει τον εαυτό της από ένα γεγονός που δεν αντέχει ακόμα να αισθανθεί. Μπορεί να πούμε “Δεν μπορεί να συνέβη”, “Μπορεί να αλλάξει”, “Ίσως ήταν όνειρο”. Κι αυτό είναι εντάξει. Γιατί αυτή η άρνηση είναι χώρος προστασίας. Και όσο είμαστε εκεί, δεν χρειάζεται να πιεστούμε να «δούμε την αλήθεια». Θα τη δούμε όταν είμαστε έτοιμοι.

2. Θυμός – όταν η αγάπη χτυπά τοίχο

Ο θυμός στο πένθος είναι ίσως το πιο παρεξηγημένο στάδιο. Θυμώνουμε με τον άνθρωπο που «έφυγε», με τον εαυτό μας που «δεν έκανε αρκετά», με τον Θεό, με τους άλλους. Ο θυμός δεν είναι έλλειψη αγάπης. Είναι η αγάπη που δεν έχει πού να πάει. Είναι η ενέργεια του δεσμού που αναζητά διέξοδο. Αντί να τον καταπιέσουμε, χρειάζεται να τον αναγνωρίσουμε, να τον εκφράσουμε, να του δώσουμε λέξεις και πράξεις. Ο θυμός είναι πένθος σε ένταση.

3. Διαπραγμάτευση – αν μπορούσα να αλλάξω κάτι…

Η διαπραγμάτευση είναι η στιγμή που παζαρεύουμε με το παρελθόν. “Αν είχα πει”, “Αν είχα κάνει”, “Αν μπορούσα να γυρίσω τον χρόνο πίσω”. Είναι η φάση της ελπίδας μέσα στην απόγνωση. Είναι η προσπάθεια του νου να ξαναχτίσει τον έλεγχο εκεί που όλα έχουν γκρεμιστεί. Συνήθως, συνοδεύεται από ενοχές. Αλλά η ενοχή είναι, πολλές φορές, το πρόσωπο που φοράει η αγάπη όταν νιώθει ανήμπορη.

4. Κατάθλιψη – η βύθιση

Σε αυτό το στάδιο νιώθουμε το βάρος της απουσίας. Η απώλεια δεν είναι πια θεωρητική. Είναι παρούσα. Πονάει. Λείπει. Μοιάζει αβάσταχτη. Η κατάθλιψη του πένθους δεν είναι παθολογία. Είναι το πένθος σε βάθος. Είναι η στιγμή που δεν προσπαθούμε να φτιάξουμε κάτι, αλλά απλώς να είμαστε μέσα σε αυτό που συμβαίνει. Αν μείνει πολύ καιρό, αν παραλύει, αν μας αποκόπτει από τη ζωή, τότε χρειάζεται υποστήριξη. Αλλά δεν είναι σημάδι αδυναμίας. Είναι σημάδι επαφής.

5. Αποδοχή – το νέο τοπίο

Η αποδοχή δεν είναι ότι είμαστε “εντάξει”. Δεν είναι ότι δεν πονάμε. Είναι ότι πλέον δεν παλεύουμε με αυτό που συνέβη. Δεν το αλλάζουμε. Δεν το διαπραγματευόμαστε. Το κουβαλάμε. Το περιλαμβάνουμε στην ιστορία μας. Στην αποδοχή, μαθαίνουμε να ζούμε με την απουσία. Να φτιάχνουμε νέα ρουτίνα. Νέο νόημα. Νέο αφήγημα. Όχι για να ξεχάσουμε, αλλά για να συνεχίσουμε μαζί με.

Οι αόρατες απώλειες – όταν κανείς δεν καταλαβαίνει γιατί πενθείς

Κάθε κοινωνία έχει καθορίσει ποιες απώλειες “μετράνε”. Ο θάνατος ενός γονιού, ενός παιδιού, ενός συντρόφου – κοινωνικά αναγνωρισμένα πένθη. Για αυτά προβλέπεται χρόνος, χώρος, σιωπή, τελετουργία. Αλλά τι γίνεται με τις απώλειες που δεν αναγνωρίζονται;

Ο ψυχολόγος Kenneth Doka ονόμασε αυτό το φαινόμενο disenfranchised grief – πένθος που δεν δικαιούται να εκφραστεί. Πένθος που δεν φαίνεται, που δεν υπολογίζεται, που δεν έχει “κοινωνική άδεια”.

• Μια αποβολή: συχνά αντιμετωπίζεται σαν βιολογικό γεγονός, όχι σαν απώλεια παιδιού.
• Η απώλεια ενός κατοικίδιου: “Μα ήταν μόνο ένα ζώο…”
• Μια σχέση που τελείωσε ενώ δεν είχε “επίσημο” χαρακτήρα.
• Ένας αποχωρισμός από έναν γονέα που ζει, αλλά δεν υπάρχει στη ζωή μας.
• Μια δουλειά που σήμαινε πολλά αλλά χάθηκε “απλώς” λόγω αναδιάρθρωσης.
• Η απώλεια μιας ταυτότητας: φύλο, ρόλος, στάτους, σκοπός.

Αυτές οι απώλειες είναι ύπουλες γιατί δεν έχουν τελετουργικό. Δεν έχουν λυτρωτική έκφραση. Συμβαίνουν “σιωπηλά” — και γι’ αυτό πολλαπλασιάζουν τον πόνο. Το σώμα και η ψυχή πενθούν, αλλά ο κόσμος συνεχίζει να λειτουργεί σαν να μην έγινε τίποτα. Κι αυτό γεννά μοναξιά, απομόνωση, ντροπή. Όμως το πένθος, για να θεραπεύσει, χρειάζεται μαρτυρία. Χρειάζεται κάποιον να το αναγνωρίσει. Αν δεν το αναγνωρίζει ο κόσμος, τότε το πρώτο βήμα είναι να το αναγνωρίσουμε εμείς.

Η μικρή θλίψη της καθημερινότητας – μικροπένθη που μαζεύονται

Δεν χρειάζεται να χάσουμε “τα πάντα” για να πενθήσουμε. Καθημερινά, ζούμε μικρές απώλειες που χαράζουν τη διαδρομή μας σαν ανεπαίσθητες γρατζουνιές στην ψυχή.

• Το παιδί που μεγάλωσε και δεν μας χρειάζεται όπως πριν.
• Η σωματική αλλαγή μετά από αρρώστια ή γέννα.
• Η φιλία που ατόνησε χωρίς να υπάρξει καυγάς.
• Το σπίτι που αφήνουμε για μια νέα αρχή.
• Η γειτονιά που χτίστηκε, η θέα που άλλαξε, η ρουτίνα που μεταμορφώθηκε.

Αν δεν επιτρέψουμε στον εαυτό μας να θρηνήσει αυτές τις μικρές μετατοπίσεις, μαζεύονται σαν στρώσεις κάτω από το δέρμα και γίνονται κούραση, ευερεθιστότητα, άγχος, δυσκολία στη σύνδεση.

Η αποδοχή της θλίψης για τα “μικρά”, μας διδάσκει και πώς να στεκόμαστε απέναντι στα “μεγάλα”.

Πώς πενθούν τα παιδιά – και πώς διαφέρουν από τους ενήλικες

Τα παιδιά πενθούν. Όχι με τον τρόπο των ενηλίκων, αλλά πιο άμεσα, πιο κυκλικά και πιο σωματικά. Ένα παιδί μπορεί να κλάψει γοερά και σε πέντε λεπτά να παίζει αμέριμνο. Μπορεί να ρωτήσει «πού πήγε η γιαγιά;» δέκα φορές την ημέρα. Μπορεί να κάνει παλινδρόμηση, να δυσκολεύεται στον ύπνο, να σιωπά.

Τα παιδιά δεν χρειάζονται προστασία από την αλήθεια. Χρειάζονται λόγια που να είναι αληθινά, απλά και σταθερά. «Η γιαγιά πέθανε. Δεν θα ξαναγυρίσει, αλλά θα τη θυμόμαστε πάντα». Όχι ψέματα του τύπου «κοιμήθηκε» ή «έφυγε ταξίδι».

Οι ενήλικες, αντίθετα, έχουν μάθει να κρατούν τον πόνο μέσα τους. Να “λειτουργούν”. Να αντέχουν. Πολλές φορές, όμως, έχουν μέσα τους ένα παιδί που πενθεί και δεν του έχουν επιτρέψει να μιλήσει ποτέ. Η ψυχοθεραπεία, συχνά, ανοίγει αυτό τον διάλογο: του ενήλικα που αντέχει και του παιδιού που κουβαλάει τον πόνο χωρίς λέξεις.

Πώς διαχειριζόμαστε το πένθος – όχι για να το ξεπεράσουμε, αλλά για να ζήσουμε μαζί του

Το πένθος δεν ζητά να το καταλάβεις. Ζητά να το αντέξεις. Να σταθείς μέσα του και να το νιώσεις. Δεν υπάρχει «πρόοδος» με τη μορφή που φανταζόμαστε – υπάρχει πορεία. Πίσω-μπρος, πάνω-κάτω, φως και σκοτάδι.

Τι μπορεί να βοηθήσει:

• Αναγνώριση: Ονομάτισε την απώλεια. Μίλα γι’ αυτή. Μην την ελαχιστοποιείς.
• Τελετουργία: Δημιούργησε έναν προσωπικό τρόπο αποχαιρετισμού. Δεν χρειάζεται να είναι θρησκευτικός. Μπορεί να είναι ένα γράμμα, ένα κερί, ένα τραγούδι, ένα περπάτημα.
• Γράψιμο: Γράψε τι νιώθεις. Απευθύνσου σε αυτόν που χάθηκε, ή σε εσένα. Το χαρτί αντέχει.
• Σώμα: Ο πόνος είναι και σωματικός. Κλάψε, ανασάνε βαθιά, κούνα το σώμα σου. Το πένθος χρειάζεται κίνηση.
• Σύνδεση: Μίλα. Όχι απαραίτητα σε πολλούς, αλλά σε εκείνους που μπορούν να είναι εκεί χωρίς να «διορθώνουν».
• Επιείκεια: Δεν πενθούμε «σωστά» ή «λάθος». Πενθούμε όπως μπορούμε.
• Βοήθεια: Αν το πένθος γίνει αβάσταχτο, αν ο πόνος παγώσει ή καταπιεί τη ζωή, υπάρχει θεραπευτική υποστήριξη. Το να ζητάς βοήθεια είναι πράξη δύναμης, όχι αδυναμίας.

Το δώρο του πένθους

Το πένθος μάς συστήνει τη φθαρτότητα της ζωής — και ταυτόχρονα τη βαθύτερη της σημασία. Μας θυμίζει ότι τίποτα δεν είναι δεδομένο. Ότι αγαπήσαμε. Ότι ήμασταν μέρος μιας ιστορίας που άξιζε.

Κάθε απώλεια φέρνει ένα τέλος. Αλλά μέσα στο τέλος μπορεί να κρύβεται μια νέα αρχή. Όχι γιατί ξεχάσαμε. Αλλά γιατί αγκαλιάσαμε.

Και κάπως έτσι, ο πόνος γίνεται μνήμη. Η απουσία γίνεται παρουσία άλλου τύπου. Και εμείς, αλλάζουμε – όχι προς κάτι λιγότερο, αλλά προς κάτι πιο αληθινό.

Πραγματικό παράδειγμα – Η Μαρία και το «ανύπαρκτο πένθος»

Η Μαρία, 42 ετών, μπήκε στην ψυχοθεραπεία λέγοντας: «Δεν έχω χάσει κανέναν. Δεν καταλαβαίνω γιατί νιώθω έτσι». Καθώς ξετυλίγαμε την ιστορία της, φάνηκε ότι είχε περάσει μέσα σε μια πενταετία:

• έναν επώδυνο χωρισμό χωρίς κλείσιμο
• την απώλεια της δυνατότητας τεκνοποίησης
• την πώληση του πατρικού της σπιτιού
• την αλλαγή εργασιακού αντικειμένου σε μια θέση που δεν την εξέφραζε

Καμία από αυτές τις απώλειες δεν είχε αναγνωρίσει ως «σοβαρή». «Δεν πέθανε κανείς», έλεγε. «Μην τα παρακάνουμε». Και όμως, το σώμα της μιλούσε: αϋπνία, κούραση, κλάμα χωρίς αιτία, αποστροφή για κοινωνικές επαφές. Το σώμα πενθούσε εκεί που το μυαλό αρνιόταν.

Μόνο όταν της είπα: «Πενθείς, Μαρία. Και έχεις κάθε δικαίωμα», σιώπησε για ώρα. Και ύστερα ψιθύρισε: «Νιώθω ότι για πρώτη φορά με βλέπει κάποιος».

Το πένθος δεν χρειάζεται να είναι “επίσημο” για να είναι πραγματικό.

Από μένα σε εσάς…

Ως ψυχολόγος, και κυρίως ως άνθρωπος, έχω δει πένθος σε δεκάδες μορφές. Κάποιες είχαν ονόματα και ημερομηνίες. Κάποιες ήταν σιωπηλές, άυλες, “παράλογες” για τον έξω κόσμο. Όμως όλες ήταν αληθινές. Μη βιάζεσαι να «είσαι καλά». Μη νιώθεις ενοχές αν συνεχίζεις να πονάς. Το πένθος δεν έχει χρονοδιάγραμμα. Δεν είναι μαραθώνιος – είναι διαδρομή μεταμόρφωσης. Μην το περπατάς μόνος. Κι αν είσαι δίπλα σε κάποιον που πενθεί, μην του πεις τι να κάνει. Κάτσε δίπλα του. Να μην είναι μόνος. Αυτό φτάνει.

Μικρός Οδηγός Αυτοφροντίδας για Όποιον Πενθεί

• Δώσε όνομα σε αυτό που έχασες. Ονομάτισε το. Τιμήσε το.
• Άφησε τον εαυτό σου να νιώσει. Ο πόνος δεν είναι εχθρός – είναι ο μεταφορέας της αγάπης.
• Μην συγκρίνεις το πένθος σου. Δεν υπάρχει “πιο σοβαρό” ή “λιγότερο σημαντικό”.
• Φρόντισε τις βασικές σου ανάγκες. Νερό, φαγητό, ύπνος, ήλιος.
• Μείνε σε επαφή με το σώμα σου. Μίλα του. Κινήσου. Ανάπνευσε.
• Βρες συμβολικούς τρόπους σύνδεσης. Μια φωτογραφία, ένα γράμμα, ένα μικρό τελετουργικό.
• Αναζήτησε σύνδεση. Έστω κι έναν άνθρωπο που θα ακούσει χωρίς να διορθώσει.
• Να θυμάσαι: δεν είσαι μόνος. Και δεν πενθείς “λάθος”.

Κυριακή Λέντζιου

Κλινική Ψυχολόγος BSc, MSc, PhD© – Ψυχοθεραπεύτρια

Κλινική Υπνοθεραπεύτρια – Τραυματοθεραπεύτρια EMDR

Οικογενειακή Συστημική Θεραπεύτρια

Εξειδικευμένη στις Διατροφικές Διαταραχές – Παχυσαρκία

Βιβλιογραφία & Πηγές

• Doka, K. J. (2002). Disenfranchised Grief: Recognizing Hidden Sorrow. Lexington Books.
• Eisenberger, N. I., & Lieberman, M. D. (2004). Why it hurts to be left out: The neurocognitive overlap between physical and social pain. Trends in Cognitive Sciences, 8(7), 294–300. https://doi.org/10.1016/j.tics.2004.05.010
• Kübler-Ross, E., & Kessler, D. (2005). On Grief and Grieving: Finding the Meaning of Grief Through the Five Stages of Loss. Scribner.
• O’Connor, M.-F., Wellisch, D. K., Stanton, A. L., Eisenberger, N. I., Irwin, M. R., & Lieberman, M. D. (2008). Craving love? Enduring grief activates brain’s reward center. NeuroImage, 42(2), 969–972. https://doi.org/10.1016/j.neuroimage.2008.04.256
• Shear, M. K., Frank, E., Houck, P. R., & Reynolds, C. F. (2005). Treatment of complicated grief: A randomized controlled trial. JAMA, 293(21), 2601–2608. https://doi.org/10.1001/jama.293.21.2601
• Worden, J. W. (2009). Grief Counseling and Grief Therapy: A Handbook for the Mental Health Practitioner (4th ed.). Springer Publishing Company.
• Neimeyer, R. A. (2001). Meaning Reconstruction & the Experience of Loss. American Psychological Association.
• Δημητριάδου, Α. (2018). Η Ψυχολογία του Πένθους: Από την Απώλεια στη Συμφιλίωση. Εκδόσεις Τόπος.
• Καφετζόπουλος, Θ. (2012). Το Βίωμα της Απώλειας: Ψυχοδυναμική Προσέγγιση του Πένθους. Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα.
• Κοντογιάννη, Ε. (2006). Θρήνος, Απώλεια και Πένθος στην Παιδική και Εφηβική Ηλικία. Εκδόσεις Πεδίο.
• Μπαμπινιώτη-Νάνου, Φ. (2009). Θάνατος και Πένθος: Ψυχολογική και Κοινωνιολογική Προσέγγιση της Απώλειας. Εκδόσεις Παπαζήση.
• Παπαδάτος, Γ. (2010). Συνοδοιπορώντας με τον Θάνατο: Από την Άρνηση στην Αποδοχή. Εκδόσεις Άγκυρα.