Το Ελληνορωσικό Εμπορικό Επιμελητήριο τιμά τους Ρώσους στρατιώτες που πολέμησαν στο Μακεδονικό μέτωπο κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου
Το Ελληνορωσικό Εμπορικό Επιμελητήριο (ΕΡΕΕ), στα πλαίσια του αφιερωματικού Έτους Ιστορίας Ελλάδας-Ρωσίας και με σκοπό την διαφύλαξη των ιστορικών δεσμών των δύο χωρών, διοργανώνει εκδήλωση μνήμης, στο Ρωσικό μνημείο του Πενταλόφου, στο Δήμο Ωραιοκάστρου. Κατά τη διάρκεια της εκδήλωσης θα τελεστεί επιμνημόσυνη δέηση και θα κατατεθούν στεφάνια.
Η εκδήλωση μνήμης θα πραγματοποιηθεί την Κυριακή 26 Σεπτεμβρίου στις 11 και 30 πμ και τελεί υπό την αιγίδα του Γενικού Προξενείου της Ρωσικής Ομοσπονδίας στη Θεσσαλονίκη.
Η Ιστορία…
Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος
Στις αρχές του 20ου αιώνα ένα κύμα τυφλό και παντοδύναμο, το κύμα του πολέμου, άρπαξε την ανθρωπότητα, πάνω στην αφρισμένη κόκκινη χαίτη του.
Το 1914, μια ολόκληρη γενιά σύρθηκε, στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Περισσότερες από είκοσι χώρες, κάλεσαν εβδομήντα εκατομμύρια άνδρες, να υπηρετήσουν τη στρατιωτική τους θητεία. Μετά την κατάταξη τους στους νέους μαζικούς στρατούς, μετατράπηκαν σε απλούς αριθμούς, σε έναν πόλεμο αριθμών. Στα επόμενα τέσσερα χρόνια, άνθρωποι σφαγιάσθηκαν, γρηγορότερα και πιο ανώφελα, από οποιονδήποτε άλλον πόλεμο στο παρελθόν.
Πίνακας εποχής που απεικονίζει τη φρίκη του πολέμου
Σχεδόν κανείς δεν περίμενε, πως από μία δολοφονία στα Βαλκάνια, θα ξεσπούσε ένας γενικευμένος Μεγάλος Πόλεμος στην Ευρώπη, που στη συνέχεια θα εξελίσσονταν σε Παγκόσμιο και θα έμενε στην Ιστορία ως ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος, με περίπου εννέα εκατομμύρια νεκρούς στα πεδία των μαχών και άλλα δεκατρία εκατομμύρια νεκρούς, από τις «παράπλευρες» επιπτώσεις του πολέμου.
Ένας ολόκληρος αιώνας είχε περάσει, από τον τελευταίο μεγάλο πόλεμο, το 1815, στην Ευρώπη. Μετά τον γαλλογερμανικό πόλεμο του 1871, καμιά από τις Μεγάλες Δυνάμεις δεν είχε στείλει τους στρατιώτες της, σε κάποια επιχείρηση ενάντια σε μια άλλη.
Από τα τέλη του 19ου αιώνα κιόλας οι Μεγάλες Δυνάμεις ξεχύθηκαν σε έναν διπλωματικό αγώνα δρόμου για να εξασφαλίσουν φίλους και συμμάχους, δημιουργώντας έτσι δύο μεγάλους συνασπισμούς.
Το 1882 η Αυστρία, η Γερμανία και η Ιταλία υπέγραψαν ένα σύμφωνο “αμοιβαίας συνεργασίας” τη λεγόμενη «Τριπλή Συμμαχία».
Το 1907 η Γαλλία, η Ρωσία και η Μεγάλη Βρετανία συνέστησαν την «Τριπλή-Εγκάρδια Συνεννόηση» τη λεγόμενη Αντάντ. Οι συμμαχίες και τα στρατόπεδα που αιματοκύλησαν την Ευρώπη το 1914-1918 είχαν διαμορφωθεί χρόνια πριν.
Τα αίτια πρέπει να αναζητηθούν στις οικονομικές συνθήκες της εποχής και στις επεκτατικές βλέψεις των διαφόρων κρατών, που είχαν ως αποτέλεσμα τη δημιουργία ανταγωνισμού μεταξύ τους.
Καρικατούρα εποχής
Ειδικότερα η οικονομική ανάπτυξη της Γερμανίας, που προήλθε από τη ραγδαία εξέλιξη της βιομηχανίας της, οδήγησε στην όξυνση του ανταγωνισμού της με την Αγγλία σχετικά με την εξασφάλιση του μονοπωλίου των διεθνών αγορών.
Ταυτόχρονα, η γαλλική πολιτική της «ρεβάνς», δηλαδή η επιθυμία της Γαλλίας να αποκαταστήσει το γόητρό της και να ανακτήσει την Αλσατία και τη Λωρραίνη, (που είχε χάσει στο Γαλλογερμανικό πόλεμο του 1870 – 1871) είχε δημιουργήσει ένταση στις σχέσεις της με τη Γερμανία.
Την ίδια εποχή, η Αυστρο-ουγγαρία βρισκόταν σε ανταγωνισμό με τη Ρωσία σχετικά με την κυριαρχία στα Βαλκάνια. Τα νέα εθνικά βαλκανικά κράτη, που είχαν δημιουργηθεί μετά την παρακμή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, κρατούσαν ευνοϊκή στάση απέναντι στις διεκδικήσεις των εθνικών μειονοτήτων της Αυστρο-ουγγαρίας και απειλούσαν την ενότητά της. Έτσι, η Αυστροουγγαρία επιθυμούσε να διατηρηθεί το στάτους κβο των Βαλκανίων.
Η Ρωσία, από την άλλη πλευρά, επιθυμούσε να βρει διέξοδο στη Μεσόγειο και θεωρούσε τον εαυτό της φυσικό προστάτη των ορθόδοξων λαών των Βαλκανίων, πράγματα που έβρισκαν αντίθετες τη Γερμανία και την Αυστροουγγαρία.
Οι αντίπαλες δυνάμεις πολέμησαν στο Δυτικό, στο Ανατολικό στο Μακεδονικό, στο Ιταλικό και στο Μεσο-ανατολικό Μέτωπο καθώς και στις αποικίες και στη Θάλασσα.
Οι ρωσικές ταξιαρχίες της Θεσσαλονίκης και του Μακεδονικού μετώπου
Το φθινόπωρο του 1915 αποβιβάστηκε στη Θεσσαλονίκη το πρώτο αγγλογαλλικό εκστρατευτικό σώμα. Έτσι ξεκίνησε η ιστορία του μετώπου της Θεσσαλονίκης, στο οποίο τα γεγονότα διήρκησαν μέχρι το 1918 και όπως υποστηρίζουν οι ιστορικοί, αυτό είχε σημαντική συμβολή στη νίκη της Αντάντ.
Ρώσοι στρατιώτες αμέσως μετά την αποβίβασή τους στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης
Τον συμμαχικό στρατό στο μέτωπο της Θεσσαλονίκης αποτελούσαν κυρίως αγγλικές, γαλλικές και ιταλικές δυνάμεις. Οι 18 χιλ. από αυτούς ήταν ρωσικές ταξιαρχίες οι οποίες ετάχθησαν μέσα στο 1916 με τον συμμαχικό στρατό ύστερα από παράκληση των Γάλλων. Με τη συγκατάθεση του Νικολάου Β΄ ενώθηκε με τον στρατό των συμμάχων η 2η Ρωσική Ειδική ταξιαρχία Πεζικού υπό τη διοίκηση του υποστράτηγου Ντίτεριχς και η 4η Ρωσική Ειδική ταξιαρχία με επικεφαλής τον υποστράτηγο Λεόντιεφ.
Την πρώτη μάχη τους τα ρωσικά τμήματα την έδωσαν στις 10 Σεπτεμβρίου 1916. Τότε, έχοντας στη διάθεσή του μόνο ένα σύνταγμα, ο Ντίτεριχς πήρε μέρος στη μάχη μαζί με τον γαλλικό στρατό. Η ταξιαρχία του Ντίτεριχς βρέθηκε να πολεμά στην «αιχμή» της συμμαχικής επίθεσης αλλά παρά το δύσκολο ορεινό περιβάλλον και τις ελλείψεις σε πυρομαχικά, η επιχείρηση ολοκληρώθηκε με επιτυχία.
Ρώσος αξιωματικός που πολέμησε στο Μακεδονικό μέτωπο
Οι ρώσικες ταξιαρχίες είχαν σημαντική συμβολή στις επιτυχείς επιχειρήσεις των συμμάχων κατά τη διάρκεια των επιθέσεων στη Φλώρινα και στο Μοναστήρι, στη συγκράτηση του εχθρού στην περιοχή της Στρεβίνα.
Ανδριάντας-μνημείο του Ρώσου αγνώστου στρατιώτη στη Φλώρινα
Οι Ρώσοι και οι Ομόδοξοι Έλληνες πολεμούσαν με θάρρος και ανδρεία, στο πλευρό της ΑΝΤΑΝΤ, τους Γερμανούς και τους Βούλγαρους. Η ιστορία των δύο λαών έχει αποδείξει πολλές φορές τον απαράμιλλο ηρωισμό τους.
Υπήρχε όμως κάτι εξαιρετικό στη «χημεία» τους, το οποίο ξεπερνάει τα όρια του πολέμου, φωτίζει την καθημερινή ανθρώπινη συμπεριφορά, αναδεικνύει την ομορφιά, φωλιάζει στην ψυχή και περιγράφεται χαρακτηριστικά στο βιβλίο του Στρατή Μυριβήλη, «η Ζωή εν τάφω»…..
“Είναι και μια μέρα χαρούμενη μέσα στις άσκημες μέρες της πορείας. Μια μέρα
γαλάζια και κόκκινη, με ανοιξιάτικον ουρανό, γεμάτη μαβιά μάτια, κόκκινα
αγριολούλουδα και αργά μελαγχολικά τραγούδια.
Ήταν ένας λόφος άλικος από τις παπαρούνες. Ξεκουραζόταν ένα Ρούσικο
Σύνταγμα, που τραβούσε κι αυτό για το μέτωπο. Εκεί μας σταματήσανε κι εμάς. Είχε νερό μπόλικο και πρασινάδα εκεί δίπλα. Στήσαμε πυραμίδες τα όπλα και φάγαμε κοντά τους. Μας σίμωσαν κάτι μεγαλόσωμα παλικάρια με τριανταφυλλιά μάγουλα, με χοντρές μπότες και μπλούζες παιδιάτικες δίχως κουμπιά. Τα πηλίκια τους είχαν κεραμίδι στενούτσικο.
— Γκίρτς;
— Γκίρτς.
— Κριστιάν;
— Κριστιάν.
— Ορτοντόξ;
— Ορτοντόξ.
Μας δεχτήκανε με χαρές σχεδόν παιδιάτικες. Γελούσανε, και μεις γελούσαμε, μας
χάριζαν κονσέρβες, σουγιάδες. Με τα μεγάλα τους χέρια μάς χτυπούσανε στην πλάτη.
Τραβούσανε και μας δείχναν από την τραχηλιά τους χρυσά, σιντεφένια σταυρουδάκια και φυλαχτάρια κρεμασμένα με αλυσιδίτσες. Σταυροκοπιόντανε με τον ορθόδοξο τρόπο.
– Κριστιάν! Κριστιάν!
Φάγαμε μαζί, κουβεντιάσαμε ώρες δίχως να καταλαβαίνει γρι ο ένας απ’ τη
γλώσσα τ’ αλλουνού. Όμως συνεννοηθήκαμε περίφημα. Η αγάπη κ’ η όχτρα έχουνε
διεθνή γλώσσα.
Κατόπι κάμανε μια μεγάλη χορωδία και μας τραγούδησαν λαϊκά τραγούδια. Καμπόσοι τα κομπανιάριζαν με κάτι μακριές μπαλαλάικες που τις σήκωναν στη ράχη σταυρωτά με το ντουφέκι τους. Δεν κατάλαβα τα λόγια των τραγουδιών, μα σίγουρα θα μιλούσαν για ένα δάσος χιονισμένο, για ένα χωριό χιονισμένο, που οι μπουχαρίδες των καλυβιών του θυμιάζουνε γαλάζιον καπνό μέσα στον παγωμένον αγέρα. Ξανθιές γυναίκες με χοντρές πλεξούδες κάθουνται πίσω απ’ τα κλειστά τους τζάμια, με το λευκό κούτελο ακουμπισμένο στο γυαλί. Σκουπίζουν αργά με το δάχτυλό τ’ αχνισμένο τζάμι και βλέπουνε στα χαμένα, μακριά, μακριά, το ρούσικο κάμπο που δεν τελειώνει παρά στα ουρανοθέμελα. Μέσα στην απέραντη πλατωσιά, ένα
μονοπάτι χαραγμένο στο χιόνι από τα έλκηθρα. Ένα μονοπάτι που πήρε τα παλικάρια του χωριού και τα πήγε μακριά, μακριά, πέρα από τα σταχτιά ουρανοθέμελα. Ίσως και πέρα απ’ τη ζωή…..”
Το μνημείο του Πεντάλοφου
Οι έντονες στρατιωτικές επιχειρήσεις με τη συμμετοχή των ρώσων στρατιωτών στο μέτωπο της Θεσσαλονίκης συνεχίζονταν μέχρι την Οκτωβριανή επανάσταση, ύστερα από την οποία τα στρατεύματα απώλεσαν την επαφή με την κεντρική διοίκηση και το νομικό καθεστώς των ρωσικών ταξιαρχιών κατέστη ασαφές. Μόνον αφότου η σοβιετική κυβέρνηση ενέκρινε το πρώτο της Διάταγμα για ειρήνη, οι στρατιώτες απαίτησαν την άμεση επιστροφή τους στη Ρωσία. Ωστόσο, η γαλλική διοίκηση δήλωσε πως το διάταγμα για ειρήνη δεν επεκτείνεται στα ρωσικά στρατεύματα στο εξωτερικό. Οι απώλειες των ρώσικων στρατευμάτων στο μέτωπο της Θεσσαλονίκης ανήλθαν σε περισσότερες από 4000 ψυχές.
Προς τα τέλη Φεβρουαρίου του 1918, οι ρωσικές δυνάμεις διαιρέθηκαν από τους Γάλλους σε τρεις κατηγορίες.
Η πρώτη κατηγορία συμφώνησε να πολεμήσει μετά την Οκτωβριανή επανάσταση στο πλευρό της Γαλλίας. Κάποιοι από αυτούς τους στρατιώτες είναι θαμμένοι στο συμμαχικό κοιμητήριο Ζεϊτινλίκ.
Κατάθεση στεφάνου του Γενικού Προξένου της Ρωσικής Ομοσπονδίας στη Θεσαλονίκη, Βλαντίμιρ Μαϊστρένκο, στο Ρωσικό μνημείο στα συμμαχικά κοιμητήρια του Ζέιτελνικ
Η δεύτερη κατηγορία των στρατιωτών του Ρωσικού εκστρατευτικού σώματος αρνήθηκε να συμμετάσχει στις πολεμικές επιχειρήσεις αλλά συμφώνησε να υποστηρίξει σε εθελοντική βάση τους συμμάχους. Στη συνέχεια ένα τμήμα από τους άντρες αυτούς στάλθηκε στη Βόρεια Αφρική, από όπου κάποιοι κατάφεραν τη δεκαετία του ΄20 να επιστρέψουν στη Ρωσία.
Η τρίτη κατηγορία των ρώσων στρατιωτικών δεν δέχτηκε να πολεμήσει είτε να εργαστεί και επέμενε στην επιστροφή της στην πατρίδα. Οι σύμμαχοι τους θεώρησαν ως αιχμαλώτους και σχημάτισαν με αυτούς ένα τάγμα εργασίας.
Οι επιβιώσαντες στρατιώτες του τάγματος εργασίας μετά τη λήξη του πολέμου ανέγειραν με δικά τους έξοδα ένα μνημείο στους συντρόφους τους στον πόλεμο κοντά στο χωριό Γκραντομπόρ (σήμερα Πεντάλοφος).
Το Ρωσικό μνημείο στον Πεντάλοφο
Το μνημείο ανακαινίστηκε το 2011 με πρωτοβουλίες του τότε Γενικού Προξένου της Ρωσικής Ομοσπονδίας στη Θεσσαλονίκη, Αλεξέι Ποπόβ, με την υποστήριξη της τότε Υφυπουργού Εσωτερικών, Θεοδώρας Τζάκρη και την οικονομική υποστήριξη του επιχειρηματία και εκλεγμένου μέλους και συμβούλου της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινωνικής Επιτροπής, Παναγιώτη Γκόφα.
Ο τότε Γενικός Πρόξενος ανέφερε σε συνέντευξη του: Το μνημείο αυτό έχει έναν έντονο αντιπολεμικό χαρακτήρα. Είναι, ουσιαστικά, ένα μνημείο όχι μόνο για τους ρώσους στρατιώτες, αλλά για όλους τους στρατιώτες, που πήραν μέρος σε αυτόν τον αδελφοκτόνο πόλεμο και υπέστησαν όλα αυτά τα δεινά και έχασαν τις ζωές τους.
Ο πρώην Γενικός Πρόξενος της Ρωσικής Ομοσπονδίας στη Θεσαλονίκη, Αλεξέι Ποπόβ, σε τηλεοπτική του συνέντευξη μπροστά στο μνημείο του Πενταλόφου
Αυτό το μνημείο πρέπει να λέει σε μας τους σύγχρονους ανθρώπους ότι δεν υπάρχει τίποτε χειρότερο από τον πόλεμο ότι πρέπει να διδαχθούμε από την ιστορία και να αποφύγουμε με κάθε τρόπο τις πολεμικές διενέξεις, Να επιλύονται τα υπάρχοντα προβλήματα με ειρηνικά μέσα».
