Το χιούμορ ως σύμμαχός μας απέναντι στα τοξικά συναισθήματα

Το χιούμορ ως σύμμαχός μας απέναντι στα τοξικά συναισθήματα

Έχουμε αναρωτηθεί πόσες ημέρες και νύχτες έχουνε περάσει δίχως να χαμογελάσουμε;

Το χαμόγελο συνιστά αυτή τη καμπύλη του προσώπου που φέρνει τα πάντα σε μια ευθεία γραμμή χωρίς παρεκκλίσεις.

Το χαμόγελο είναι η πιο κοντινή απόσταση μεταξύ των ανθρώπων και μια μορφή επικοινωνίας που παγκοσμίως πρωτοστατεί στα κύτταρά μας, από τα πρώτα δευτερόλεπτα που ερχόμαστε στον κόσμο.

Ακόμη και οι ρυτίδες έκφρασης, που έχουν διαμορφωθεί με τα χρόνια μέσα από το γέλιο, έρπουν τις πιο ακριβές αναμνήσεις και εμπειρίες.

Σε γενικές γραμμές, η αίσθηση του χιούμορ προσφέρει μια ευελιξία όχι μόνο ως προς την στάση ζωής που υιοθετούμε, αλλά και στις δύσκολες συνθήκες και επιλογές. Είναι ένα αποτελεσματικό αντίδοτο απέναντι στις μιζέριες που νιώθουμε περιστασιακά, και ένα δυναμικό εργαλείο έναντι της κατάθλιψης, της μελαγχολικής διάθεσης, του άγχους, ακόμη και των νευροεκφυλιστικών ασθενειών, όπως η άνοια και η απώλεια μνήμης. Όλα αυτά τα δεδομένα μας είναι γνωστά, όμως παρασυρόμαστε και τα ξεχνάμε λόγω της καθημερινής απαιτητικής ρουτίνας και υποχρεώσεων.

Παρόλα αυτά πάντα θα είναι στο δικό μας χέρι ο τρόπος που θα ανταποκρινόμαστε σε αυτές τις προκλήσεις. Η σκέψη είναι η πρόβα της επικείμενης συμπεριφοράς. Όπως δηλαδή επεξεργαζόμαστε μια συνθήκη, αντιστοίχως συμπεριφερόμαστε.

Πώς η διακωμώδωση αποτελεί αμυντικός μηχανισμός;

Αποτελέσματα διάφορων ερευνών υποστηρίζουν σθεναρά ότι μια πιο κωμική, χιουμοριστική προοπτική σε ένα ζήτημα που μας προβληματίζει προάγει την αισιοδοξία, τα κίνητρα και πετυχαίνουμε μια αυτό-προστασία απέναντι σε αυτό που μας απειλεί, μας στεναχωρεί και μας επηρεάζει. Επιπλέον, με την τεχνική της διακωμώδωσης, φαίνεται πως και ο εγκέφαλος δεν μένει ανέπαφος, αντιθέτως τροφοδοτεί τους πολύτιμους νευροδιαβιβαστες, (ντοπαμίνη-σεροτονίνη), και τους νευρώνες που ευθύνονται για την συναισθηματική ισορροπία, τον αυτό-έλεγχο, την προσοχή και την μνήμη.

Ερευνητικά δεδομένα για το χιούμορ και τα τοξικά συναισθήματα στο εργασιακό περιβάλλον

Εδώ και δεκαετίες πολλές εμπειρικές μελέτες αφοσιώθηκαν στην συσχέτιση του χιούμορ και του γέλιου με την ανακούφιση από το άγχος και τα τοξικά συναισθήματα. Για παράδειγμα, μια μετα-ανάλυση, που διεξήχθη το 2015, εξέτασε το θετικό χιούμορ στο εργασιακό περιβάλλον και την επίδρασή του στη ψυχική ευεξία. Τα ευρήματα, λοιπόν, ανέδειξαν ότι οι εργαζόμενοι που χρησιμοποιούσαν το χιούμορ τους στη δουλειά, όχι μόνο είχαν καλύτερη απόδοση και λιγότερο στρες, αλλά και παρουσίαζαν εξαιρετικά μικρότερες πιθανότητας burnout και παραίτησης από την εργασία. Ήταν περισσότερο συνεπείς, δημιουργικοί, οργανωτικοί και ικανοποιημένοι. Η αίσθηση του χιούμορ επίσης αποτελούσε μία δίοδο προς την κοινωνικοποίηση και το συναισθηματικό δέσιμο με τους συναδέλφους.

Πέρα όμως από την ευεργετική δυναμική του χιούμορ, οι επιστήμονες τονίζουν να αξιολογηθεί η αιτιώδης σχέση μεταξύ χιούμορ και ευεξίας στον εργασιακό χώρο, όταν τα άτομα την καλλιεργούν με ρατσιστικό, υποτιμητικό ή σεξιστικό ύφος, διότι εκτός του θετικού χιούμορ υπάρχει και το αρνητικό. Πάντως, οι ερευνητές εστιάζουν στην προσπάθεια του ατόμου να κατευθύνει μόνο του την στρατηγική που του είναι ωφέλιμη για να αντιμετωπίσει τις στρεσογόνες συνθήκες στο χώρο εργασίας. Άλλωστε το χιούμορ είναι μια αυθεντική και μοναδική για τον καθένα αίσθηση και αντίληψη.

Το χιούμορ ως το φάρμακο του σωματικού και ψυχικού πόνου.

Επιπλέον, σημαντικά ερευνητικά στοιχεία αποδεικνύουν πως οι διεργασίες που απαιτούνται για την καλλιέργεια του χιούμορ αλλά και την χρήση του στην καθημερινότητά μας σαν μια στρατηγική αντιμετώπισης των συναισθημάτων είναι εξαιρετικά περίπλοκες.

Εμπειρίες, αναμνήσεις, ταπεραμέντο, συναισθηματική νοημοσύνη, νευρολογικές συνδέσεις ‘ζυμώνονται’ μέσα στα χρόνια από την παιδική έως την ενήλικη ζωή, ώστε να σμιλεύσουν την αντίληψη, την ποιότητα, και την αίσθηση του χιούμορ. Ακόμη, είτε ανοίγουμε είτε κλείνουμε την πόρτα στη χιουμοριστική διάθεση, μεταβάλλουμε το κίνητρο και σημαντικές γνωστικές/αντιληπτικές λειτουργίες, όπως το αίσθημα του πόνου. Σε μία έρευνα, συμμετέχοντες που παρακολούθησαν ένα κωμικό βίντεο 30 λεπτών σημείωσαν μεγαλύτερη αντοχή στον σωματικό πόνο συγκριτικά με άλλους που εκτέθηκαν σε ένα ουδέτερο και σε ένα αρνητικό βίντεο. Αυτό διαπιστώθηκε με την χρήση ενός εργαλείου που πιέζει το αίμα και χρησιμοποιήθηκε πριν και μετά την προβολή.

Φάνηκε, λοιπόν, πως οι σωματικές αλλαγές που επιφέρει το χιούμορ τροποποιεί την νευροχημεία του εγκεφάλου με αποτέλεσμα να διαμορφώνει και την αντίληψή μας σε αισθητηριακά ερεθίσματα. Άλλωστε, το ακριβώς αντίθετο (η ευαισθησία στον πόνο σε σχέση με το χιούμορ) βλέπουμε να συμβαίνει σε περιόδους κατάθλιψης ή υπερβολικού άγχους, όπου τα επίπεδα κορτιζόνης ανεβαίνουν, είμαστε σε ψυχολογική και σωματική πίεση και αρχίζουμε να αισθανόμαστε κόπωση, σωματική εξάντληση και πόνους στην πλάτη, τον αυχένα και τις αρθρώσεις. Πολλά άτομα υποφέρουν από μυϊκούς και σωματικούς πόνους σε περιόδους κατάθλιψης και κατατονίας, σε μια περίοδο που το πρωταγωνιστικό συναίσθημα είναι η βαριά θλίψη και όχι το γέλιο, η ανηδονία και όχι η ευχαρίστηση από τη ζωή.

Η ποικιλομορφία του χιούμορ – Μια ερευνητική πρόκληση

Βέβαια, ορισμένα ευρήματα παρουσιάζουν την ποικιλομορφία στην αίσθηση του χιούμορ που εκδηλώνεται απέναντι στο ίδιο ερέθισμα, υπογραμμίζοντας το πόσο προσωπική υπόθεση είναι αυτό για τον καθένα, κάτι που αναδύθηκε μέσα από πειράματα που εμφάνισαν παρόμοια επίπεδα χαλάρωσης έπειτα από την παρακολούθηση μιας κωμωδίας και ενός θρίλερ. Οι ατομικές διαφορές, το τι χαλαρώνει και ανακουφίζει τον καθένα και τι τον κάνει να γελάσει ή όχι είναι ένα ζήτημα εξαιρετικά περίπλοκο και πολύπλευρο, και η γενίκευση αποτελεσμάτων στον πληθυσμό αποτελεί δύσκολο ερευνητικό εγχείρημα.

Το χιούμορ ως θεραπευτικό εργαλείο στα κλινικά περιστατικά.

Στα κλινικά περιστατικά είναι πράγματι αξιοθαύμαστο το γεγονός ότι η ένταξη του χιούμορ κατά την θεραπευτική περίοδο ασθενών με χρόνια σχιζοφρένεια και φαρμακευτική αγωγή οδήγησε σε μια θετική εξέλιξη των συμπτωμάτων.

Το επιστημονικό περιοδικό σύγχρονης ψυχοθεραπείας δημοσίευσε μια έρευνα όπου οι ασθενείς-συμμετέχοντες ενίσχυσαν την αυτοεκτίμηση τους και γίνονταν περισσότερο άνετοι και εξοικειωμένοι με το να κάνουν αυτο-κριτική πάνω στις συμπεριφορές τους. Η συνεργασία τους με τον θεραπευτή ήταν πετυχημένη όπως και η φαρμακευτική αγωγή. Φαίνεται πως η χιουμοριστική προσέγγιση στην θεραπεία είχε αντίκτυπο στις γνωστικές λειτουργίες τους, εφόσον βελτίωσε τις ενοχλητικές σκέψεις γύρω από τα συμπτώματα και την ανταπόκριση απέναντι στις αρνητικές συμπεριφορές.

Σε τέτοιου είδους σοβαρές ψυχικές ασθένειες παρατηρούμε να ελλοχεύει μια αδυναμία ανάπτυξης χιούμορ, λόγω της γενικότερης διαταραγμένης γνωστικής αντίληψης, η οποία εξαρτάται βέβαια και από την σοβαρότητα της συμπτωματολογίας. Όμως οι ασθενείς φαίνετε πως είναι ικανοί να κατανοήσουν πότε κάποιος επιχειρεί να κάνει μια αστεία χειρονομία, αλλά οι ίδιοι αδυνατούν να παράγουν το αντίστοιχο. Είναι δηλαδή θα λέγαμε θεατές και παθητικοί ακροατές παρά ενεργητικοί.

Είναι πολύ ενδιαφέρον και καινοτόμο το εγχείρημα ερευνητών να ενσωματώσουν την χιουμοριστική θεραπευτική προσέγγιση σε ασθενείς με σχιζοφρένεια, το οποίο έδειξε να απαλύνει τα καταθλιπτικά συναισθήματα βελτιώνοντας την συνολική κλινική τους εικόνα, με τους ασθενείς να προσπαθούν να χρησιμοποιήσουν το χιούμορ σαν άμυνά τους. Τα δεδομένα αυτά έχουν ενθαρρύνει πολλές υπηρεσίες ψυχικής υγείας ανά τον κόσμο να εντάξουν την συνταγή του χιούμορ στην θεραπευτική διαδικασία βοηθώντας τους ασθενείς που βρίσκονται στο στάδιο αποκατάστασης.

Φυσικά, η αξιοποίηση του χιούμορ σε θεραπευτικό επίπεδο έχει μελετηθεί ευρέως και στα απλά καθημερινά προβλήματα, όσον αφορά τα ζητήματα άγχους, τις διαταραχές διάθεσης, τις προσωπικές αποτυχίες, το εργασιακό στρες. Πλέον οι επιστήμονες στρέφουν εντατικώς το ενδιαφέρον τους στο πώς θα μπορούσε αυτό το εργαλείο να ενσωματωθεί αλλά και να ευνοήσει την θεραπεία σε ψυχικές διαταραχές, όπως η ψύχωση, οι διαταραχές προσωπικότητας και οι εξαρτήσεις.

Ένα φυσικό εργαλείο σαν το χιούμορ που επιδρά στο τρίγωνο εγκέφαλος-σώμα-ψυχή, ενδεχομένως δύναται να δώσει μια διαφορετική διάσταση και δυναμική στην αποτελεσματικότητα τόσο μιας θεραπευτικής διαδικασίας και σχέσης, όσο και στην ποιότητα και την ανθεκτικότητα της ψυχής μας απέναντι στα απλά και τα δύσκολα.

Τι ταυτότητα προσδίδουμε στο προσωπικό μας χιούμορ;

Εν κατακλείδι, θα λέγαμε ότι το χιούμορ αποτελεί μια ορολογιακή ομπρέλα η οποία καλύπτει τις διαφοροποιήσεις της αίσθησης του χιούμορ. Για κάποιους ανθρώπους σηματοδοτεί το απόλυτο στοιχείο προσωπικότητας, ενώ για ορισμένους είναι ένα σύνηθες συμπεριφορικό μοτίβο. Για κάποιες άλλες γκάμες προσωπικοτήτων αποτελεί είτε μια ανεπτυγμένη γνωστική ικανότητα, είτε μια φιλοσοφημένη στάση ζωής ή μια μέθοδο άμυνας στα δύσκολα. Από την άλλη, οι ποικίλες αποχρώσεις του χιούμορ όπως το ‘black χιούμορ’, το ρατσιστικό, ο αυτό-σαρκασμός, το ‘τρολάρισμα’ και άλλες υποκατηγορίες υφαίνουν την ποιότητα του χιούμορ αποτελώντας αναπόσπαστο κομμάτι της προσωπικότητας και αντίστοιχα κομμάτι της προσωπικής αντιμετώπισης ενός προβλήματος. Για κάποιους το χιούμορ ενός ατόμου μπορεί να είναι διασκεδαστικό ενώ για άλλους πονηρό και ‘κρύο’. Κάποιος μπορεί να το βρει καταστροφικό και υποτιμητικό και άλλος να αντλεί ευχαρίστηση από αυτό. Υπάρχουν χιουμοριστικές προσεγγίσεις που προάγουν την αυτοεκτίμηση και την αυτογνωσία, όπως το να σαρκάζουμε τα προσωπικές μας αδυναμίες, μετουσιώνοντας μια ιδιαιτερότητα σε δυνατό μας χαρακτηριστικό, και άλλες που επιφέρουν την μοναξιά και την απόρριψη όπως το χιούμορ με σεξιστικό ύφος που μπορεί να ξεπεράσει τα όρια και να γίνει προσβλητικό.

Όποια αίσθηση του χιούμορ μας διακατέχει, η αντιμετώπιση απέναντι στα θέματα που μας προβληματίζουν ξεκινάει από τις διαστάσεις που δίνουμε στο πρόβλημα.

  • Πώς αξιολογούμε μια κατάσταση;

  • Πόσο (άμεσα ή έμμεσα) εμπλεκόμενοι είμαστε εμείς σε αυτήν;

  • Ποια είναι η σημαντικότητά της και η επίδρασή της σε εμάς;

  • Ποιες οι συνέπειες;

  • Αξίζει αυτή η κατάσταση να μας κάνει τόσο δυσλειτουργικούς στην καθημερινότητα;

Αυτά τα ερωτήματα καλό θα ήταν να τα λάβουμε υπόψη, διότι η σκέψη και η συνεχής τροφοδότησή της με αρνητικά ή αμφιλεγόμενα μηνύματα είναι η απαρχή της ψυχικής αναταραχής.

«Το χιούμορ είναι μέσον αυτοίασης».

Ο ρόλος του χιούμορ μας βοηθά να αντικρίσουμε με ειλικρίνεια τα αδύναμα σημεία μας και τους περιορισμούς σαν ένα αναπόσπαστο κομμάτι της ανθρώπινης φύσης, και όχι σαν σημάδι προσωπικής μας ανεπάρκειας ή αποτυχίας. Στους δύσκολους καιρούς που βιώνουμε και τα τόσα απρόβλεπτα και αναπάντεχα, τα ψυχικά μας κύτταρα ‘διψούν’ περισσότερο από ποτέ για μια ανάγκη ανάτασης και ευχάριστων εμπειριών.

«Εμπνεόμαστε από το γέλιο δίχως περιορισμούς,

μόνο το άγχος καθορίζει τη ζωή μας με βάση αυτούς»

Πηγή: Witztum, E., Briskin, S., & Lerner, V. (1999). The use of humor with chronic schizophrenic patients. Journal of Contemporary Psychotherapy, 29(3), 223-234.

Ντελιοπούλου Παναγιώτα
MSc Κλινική Ψυχολόγος και Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας παιδιών και ενηλίκων

[email protected]

vendo

Αυτός ο ιστότοπος χρησιμοποιεί το Akismet για να μειώσει τα ανεπιθύμητα σχόλια. Μάθετε πώς υφίστανται επεξεργασία τα δεδομένα των σχολίων σας.