Αντικαταθλιπτική διατροφή: «Η ψυχική γεύση» που θεραπεύει τον εγκέφαλο, τα συναισθήματα και την συμπεριφορά.
«Η τροφή σου να είναι το φάρμακό σου, και το φάρμακό σου να είναι η τροφή σου»
Ιπποκράτης
Άραγε, είμαστε ότι τρώμε; Δύσκολο το ερώτημα!
Σύμφωνα με τον Αλέξη Γιαρέλ, γιατρό βιολόγο βραβευμένο με Νόμπελ Ιατρικής, η διατροφή καθορίζει τις σκέψεις μας, τη ζωή μας, το παρόν, το μέλλον ακόμη και το πεπρωμένο μας.
Όσο οι επιστήμες και οι έρευνες εξελίσσονται, τόσο πιο κοντά βλέπουμε να μας φέρνουν τα δεδομένα σε αυτήν την αποτύπωση.
Η επιστήμη της Νευροψυχολογίας και της Διατροφικής Ψυχιατρικής έρχονται να αποδείξουν πως η ποιότητα της διατροφής επιδρά στην εγκεφαλική λειτουργία και εν τέλει γίνεται ο μοχλός των συναισθημάτων μας.
Ακολούθως, τα συναισθήματά μας, είτε εκφράζονται είτε όχι, μεταφράζονται στην συμπεριφορά μας.
Θα λέγαμε πως ο εγκέφαλος εκ φύσεως δεν έχει ούτε μπορούμε εμείς να του εντρυφήσουμε ένα μόνιμο ‘emotional antivirus’, ώστε να μην εμπλεκόμαστε με αρνητικά συναισθήματα και να διαθέτουμε έτοιμες λύσεις απέναντι στα προβλήματα που αντιμετωπίζουμε. Ο εγκέφαλος πολλές φορές είναι υπό την επήρεια τοξικών ερεθισμάτων που μεταβάλλουν και την ψυχολογική μας διάθεση, όπως οι προβληματικές σχέσεις, το πένθος, το εργασιακό άγχος και η μοναξιά. Όμως, υπάρχουν περιπτώσεις που μπορούμε να δαμάσουμε εμείς οι ίδιοι τον εγκέφαλό μας, πετυχαίνοντας μεγαλύτερη σωματική και ψυχολογική ευεξία, πράγμα το οποίο θα λειτουργήσει θετικά απέναντι και σε καταστάσεις που δεν ελέγχουμε.
Η διατροφή αν και θεωρείται μια παραμελημένη αξία έχει επιστημονικά αποδειχθεί τόσο σε υγιή όσο και σε κλινικό πληθυσμό ότι δύναται να αλλάξει τις νευροχημικές αντιδράσεις σε κύριους νευροδιαβιβαστές διάθεσης, ρυθμίζοντας τόσο το συναισθηματικό βαρόμετρο όσο τις αισθήσεις και τις γνωστικές λειτουργίες.
Το Παγκόσμιο Περιοδικό Ψυχιατρικής, πρόσφατα δημοσίευσε μελέτες στην αντικαταθλιπτική δράση της διατροφής, τόσο για αυτούς που θέλουν να την ακολουθήσουν προληπτικά όσο και εκείνους που βρίσκονται ήδη στο θεραπευτικό στάδιο της κατάθλιψης.
Μεταξύ των ατόμων ηλικίας 15-44, φαίνεται ότι η καταθλιπτική νόσος κατακτά τη θέση του πρωταθλητή όντας υπεύθυνη για το μεγαλύτερο ποσοστό υπολειτουργικότητας σε ποικίλους τομείς.
Τα συμπτώματα της κατάθλιψης:
-
Καταθλιπτική διάθεση και απαισιοδοξία για το παρόν και το μέλλον
-
Χαρακτηριστική έκπτωση του ενδιαφέροντος ή της ευχαρίστησης σε σχεδόν όλες τις δραστηριότητες
-
Σημαντική απώλεια ή αύξηση βάρους
-
Ελάττωση ή αύξηση της όρεξης για φαγητό
-
Ψυχοκινητική αναστάτωση
-
Μείωση σεξουαλικού ενδιαφέροντος
-
Κόπωση ή απώλεια ενεργητικότητας
-
Αισθήματα αναξιότητας ή υπέρμετρης ενοχής
-
Μειωμένη ικανότητα σκέψης και συγκέντρωσης
-
Αναποφασιστικότητα
-
Δυσκολία στη μνήμη
-
Μοτίβο αρνητικών πεποιθήσεων (π.χ. υπεργενίκευση, προσωποποίηση, αυθαίρετα συμπεράσματα, υποβολή ταμπέλας, σκέψεις του τύπου «όλα ή τίποτα», αρνητική αυτοκριτική, πεποίθηση ότι κάτι συνεπάγεται καταστροφής, ενοχοποίηση εαυτού)
Η εκδήλωση πέντε ή και παραπάνω συμπτωμάτων για διάστημα μεγαλύτερο των δυο εβδομάδων συνιστούν τη διάγνωση της κατάθλιψης.
Στην περίπτωση της Εποχικής Συναισθηματικής Διαταραχής, παρόλο που δεν βλέπουμε την ίδια ένταση και ύφεση στην λειτουργικότητα του ατόμου, οι ανάγκες του ίδιου συνδέονται με μία αύξηση της όρεξης και έντονη επιθυμία για κατανάλωση υδατανθράκων που οδηγούν στην αύξηση του βάρους, την επιμήκυνση της διάρκειας του ύπνου και την ανάδειξη άλλων καταθλιπτικών συμπτωμάτων.
Είναι σημαντικό να γνωρίζουμε τι πυροδοτεί την κατάθλιψη. Υπάρχει η γενετική προδιάθεση, η ανώμαλη λειτουργία των ορμονών, κοινωνικοί παράγοντες, η ευάλωτη προσωπικότητα όπως και τα υπολείμματα παιδικών τραυμάτων ή αρνητικών εμπειριών. Όπως όλα αυτά δείχνουν ότι υπάρχει δράση-αντίδραση, έτσι και τη διατροφή οφείλουμε να την εντάξουμε στην ζωή μας σαν μια θεραπευτική δίοδο, σαν μια ασπίδα αυτό-προστασίας απέναντι στην ευαισθησία και τις πιθανότητες να βιώσουμε καταθλιπτική διάθεση.
Η Διατροφή και «η ψυχική γεύση» που μας δίνει.
Οι επιστήμονες, κυρίως από τον κλάδο της Διατροφικής Ψυχιατρικής, τάσσουν το διατροφικό μοτίβο ως την κρηπίδα της εγκεφαλικής λειτουργίας κυρίως στην εκδήλωση της κατάθλιψης, καθιστώντας την Μεσογειακή διατροφή ιδιαίτερα υποσχόμενη για την αντικαταθλιπτική δράση της.
Εμπειρικές μελέτες έχουν αναδείξει τα εξής συστατικά ως ανασταλτικά τόσο της πρόληψης όσο και της θεραπείας της κατάθλιψης.
-
ωμέγα-3, ωμέγα-6 λιπαρά οξέα
-
ασβέστιο, μαγνήσιο
-
φυτικές ίνες, νάτριο
-
χαλκό, πυρίτιο
-
κάλιο, μαγγάνιο
-
φολικό οξύ, ιώδιο
-
ριβοφλαβίνη (Β12),
-
καροτενοειδή στοιχεία,
-
θειαμίνη, σίδηρος, σελήνιο
-
ψευδάργυρος
Επίσης, υψηλά scores αποτελεσματικότητας εμφάνισαν: Βιταμίνη Α, Β6, Β12, E, Κ και C.
Οι εμπειρικές μελέτες στην πρόληψη και την θεραπεία της κατάθλιψης
Μια επιστημονική μελέτη, το 2014, αξιολόγησε 122 ηλικιωμένους που παρουσίαζαν υπο-συμπτώματα κατάθλιψης, εφαρμόζοντας ένα διατροφικό coaching εμπνεόμενο από τροφές με τα παραπάνω στοιχεία. Βρέθηκε, λοιπόν, 40% μείωση στην ύφεση της κατάθλιψης για τα επόμενα δύο χρόνια, έπειτα από 6-12 εβδομάδες παρακολούθησης. Θετικά αποτελέσματα στην πρόληψη της κατάθλιψης παρουσιάζουν έρευνες όπου οι συμμετέχοντες κατανάλωναν κυρίως, φρούτα, λαχανικά, φυτικές ίνες και ψάρια.
Σε συγκριτική μελέτη, όπου συμμετείχαν πάνω από 10.000 φοιτητές, αναδείχθηκε ποσοστό μεγαλύτερο από 30% μείωση πιθανότητας εμφάνισης της κατάθλιψης σε εκείνους που τρέφονταν με βάση το Μεσογειακό πρότυπο. Τα επεξεργασμένα προϊόντα, οι υδατάνδρακες και η ζάχαρη έχουν συγκαταλεχθεί στην μαύρη λίστα των τροφών που προωθούν εγκεφαλικά και συναισθηματικά την καταθλιπτική διάθεση.
Σε υψηλό ρίσκο ψυχικών διαταραχών βρίσκονται κυρίως οι Αμερικάνοι, οι οποίοι κατέχουν μεγάλα ποσοστά παχυσαρκίας, καταναλώνουν κυρίως φαγητά επεξεργασμένα, καθώς η χοληστερίνη έχει συνδεθεί με αρκετές φορές με την κόπωση, το άγχος, την ατονία και την κατάθλιψη.
Επιπλέον, οι ειδικοί υπογραμμίζουν ότι τα συχνά και μικρά γεύματα έχουν θετικότερα αποτελέσματα στην ψυχική υγεία και ισορροπία συγκριτικά με τα αραιά και μεγάλα γεύματα.
Η Σημασία του Νευροτροφικού Παράγοντα
Η υγιής εγκεφαλική λειτουργία και οι ψυχικές διαταραχές επηρεάζονται από την διατροφή μέσω ποικίλων μηχανισμών. Δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στην κατανάλωση ωμέγα-3 λιπαρών, ψευδαργύρου, μαγνησίου και φυτικών ινών, καθώς αυτά ενισχύουν την απελευθέρωση του νευροτροφικού παράγοντα, (Brain-Derived Neurotropic Factor), (BDNF), που ενεργοποιεί και ενδυναμώνει την ευπλαστότητα, την αιμάτωση και την ευελιξία του εγκεφάλου. Ο παράγοντας αυτός ευθύνεται για τις ρυθμίσεις του μεταβολισμού και τις συνάψεις του εγκεφάλου, καθώς έχει αντίκτυπο στις γνωστικές λειτουργίες και το συναίσθημα.
Πώς τρέφονται οι νευροδιαβιβαστές του εγκεφάλου;
Τρυπτοφάνη – Σεροτονίνη – Ντοπαμίνη – Νορεπινεφρίνη
Τρυπτοφάνη – Ο Ηγέτης στην κατάθλιψη
Η Τρυπτοφάνη συνιστά για τους περισσότερους έναν άγνωστο νευροδιαβιβαστή στη λειτουργία της διάθεσης, του συναισθήματος και της διατροφής.
Και όμως, η νευρωνική αυτή ουσία είναι εξαιρετικά πολύτιμη, καθώς κρύβεται πίσω από τις περισσότερες ψυχικές διαταραχές (κατάθλιψη, άγχος, μετατραυματικό στρες, διατροφικές διαταραχές, ψύχωση). Η λειτουργία της τρυπτοφάνης είναι αυτή που δίνει την απαραίτητη ενέργεια στη σεροτονίνη να παραχθεί και να ρυθμίσει το συναίσθημα.
Πρόκειται, λοιπόν, για ένα αμυνοξύ, το οποίο δεν παράγεται στο σώμα αλλά συντίθεται αποκλειστικά μέσω της τροφής που λαμβάνουμε. Όταν υπάρχει ισορροπία διατροφική, η τρυπτοφάνη ενεργοποιεί τον μεταβολισμό και μαζί τις γνωστικές λειτουργίες όπως η συγκέντρωση, η εγρήγορση, η λήψη αποφάσεων αλλά και η ευελιξία στις θετικές και αρνητικές σκέψεις, κάτι που απουσιάζει όταν πάσχουμε από κατάθλιψη. Η τρυπτοφάνη έχει αναφερθεί ότι επιδρά και στις κοινωνικές μας αλληλεπιδράσεις καθώς επικοινωνεί με αντίστοιχες δομές του εγκεφάλου υπεύθυνες για την διάθεση να έρθουμε σε επαφή με τους άλλους και τη μοναξιά. Η ενίσχυση που δίνει στην σεροτονίνη βελτιώνει την ψυχική διάθεση, την ευαισθησία στον πόνο και τις ενοχλήσεις που δεχόμαστε αισθητηριακά, γεγονός που παρατηρείται σε ασθενείς σε κατάθλιψη και άγχος.
Επίσης, έχει αναφερθεί και μία συσχέτιση της τρυπτοφάνης με την ψυχική διάθεση κατά την προεμμηνορροϊκή περίοδο των γυναικών, όπου γνωρίζουμε και βιωματικά την έξαρση των ορμονών, την έντονη διακύμανση συναισθημάτων αλλά και σωματικών λειτουργιών.
Τα συστατικά των τροφών στέλνουν μηνύματα στην ορμόνη της τρυπτοφάνης, με αποτέλεσμα να μας δίνει τόσο στο σώμα όσο και στην ψυχή το αποτέλεσμα, λόγου χάρη όπως έχει αποδειχθεί μέσα από πειράματα, ένα μεσημεριανό γεύμα μεστό από υδατάνθρακες προκαλεί άμεσα ένα αίσθημα εξάντλησης.
Προτεινόμενες τροφές που περιέχουν τρυπτοφάνη είναι κυρίως αυτές με υψηλά επίπεδα πρωτείνης και βιταμινών:
-
άπαχο κρέας, ξυροί καρποί, αυγά,
-
ψάρια, γάλα, τυρί, κοτόπουλο και μαύρη σοκολάτα.
Σεροτονίνη – Ο συνοδηγός των συναισθημάτων μας
Όπως προαναφέρθηκε, η τρυπτοφάνη θεωρείται ο προάγγελος της λειτουργίας της σεροτονίνης. Η σεροτονίνη συνιστά μια μονοαμίνη που δρα ως νευροδιαβιβαστής και ανιχνεύεται όχι μόνο στο κεντρικό νευρικό σύστημα του εγκεφάλου αλλά και στον γαστρεντερικό σωλήνα καθώς φυλάσσεται κυρίως στα αιμοπετάλια του κυκλοφοριακού συστήματος.
Η χημική αυτή ουσία ρυθμίζει τα συναισθήματα θυμού, επιθετικότητας, ψυχικής διάθεσης, τον ύπνο, την όρεξη και τη σεξουαλική διάθεση. Η δυναμική της σεροτονίνης είναι πολύπτυχη, καθώς επιδρά και στις κινητικές λειτουργίες του σώματος, όπως βραδύτητα των κινήσεων, πόνους στα οστά και τις αρθρώσεις καθώς δύναται να αλλάξει τον μεταβολισμό τους, δυστονία, ινομυαλγία και μυικούς πόνους. Πολλοί που πάσχουν από κατάθλιψη παρουσιάζουν τέτοιου είδους σωματικά συμπτώματα. Επίσης, η έλλειψη της συσχετίζεται με δυσκολία στη μνήμη και τη μάθηση.
Τα χαμηλά επίπεδα σεροτονίνης συνυφαίνονται βάσει μελετών με την κακή διατροφή και φυσικά με την κατάθλιψη, με ριψοκίνδυνες συμπεριφορές, χρήση ουσιών και άλλες ψυχικές ασθένειες.
Ωστόσο η έλλειψη ή η αύξηση δεν εξαρτάται άμεσα από την διατροφή, απλώς με επιλεγμένα προϊόντα υποβοηθούμε παραπάνω την τρυπτοφάνη να διοχετεύσει και να απελευθερώσει στον οργανισμό και τον εγκέφαλο τις επιθυμητές ουσίες. Και αυτός είναι ένας από τους λόγους για τον οποίο το ερώτημα του πως μπορούμε να χειραγωγήσουμε το σύστημα της σεροτονίνης χωρίς την χορήγηση αντικαταθλιπτικών φαρμάκων για την αντιμετώπιση της κατάθλιψης, παραμένει ένα αίνιγμα τουλάχιστον για δύο δεκαετίες.
Οι επιστήμονες της Βιολογικής Ψυχιατρικής υποστηρίζουν ότι η ανάγκη για μη-φαρμακευτική αγωγή προήλθε στην ουσία από την αναγνώριση ότι η ευτυχία και η ψυχική ευημερία είναι εξαιρετικά σημαντικές για την ζωή και τη λειτουργικότητα του ατόμου, και είναι κρίμα άτομα με ψυχικά προβλήματα να κρέμονται ‘σαν μια κλωστή’ από τα χάπια και τις δοσολογίες. Συμπεραίνουμε, ότι κυρίως τροφές πλούσιες σε τρυπτοφάνη θα καθοδηγήσουν και την συμπεριφορά της σερονίνης, ενισχύοντας την συναισθηματική κατάσταση και την γνωστική διαύγεια.
Η σεροτονίνη, πέρα από την διατροφή, αποδεδειγμένα αυξάνεται μέσω της σωματικής άσκησης, της έκθεσης σε φυσικό φως για Βιταμίνη D, του διαλογισμού, του χορού, του μασάζ και φυσικά μέσω του θετικού τρόπου σκέψης που μπορεί να καλλιεργηθεί μέσω της ψυχοθεραπείας.
Οπότε, συμπληρωματικά θα βοηθούσε η ένταξη των εξής τροφών:
-
τυρί, γαλοπούλα,
-
αβοκάντο, ανανά, μπανάνα,
-
καστανό ρύζι και τρόφιμα ολικής άλεσης.
Ντοπαμίνη – Στον χείμαρρο των ευχάριστων συναισθημάτων
Είναι ο κινητήριος μοχλός της ευτυχίας, των συναισθημάτων ανταμοιβής και ευχαρίστησης – ηδονής.
Ανήκει στις κατεχολαμίνες, εντοπίζεται στα βασικά γάγγλια του νευρικού συστήματος και συνιστά μία από τις σημαντικότερες χημικές ουσίες που αποστέλλουν μηνύματα στις υπόλοιπες δομές του εγκεφάλου.
Η ντοπαμίνη ενεργοποιεί τα συστήματα του εγκεφάλου που σχετίζονται στις πράξεις με ένα σκοπό και στη λήψη αποφάσεων. Κάθε φορά που αναλαμβάνουμε δράση για κάτι και όταν ερχόμαστε αντιμέτωποι με τις επιθυμίες και τις ανάγκες μας δίνουμε ένα μεγάλο κύμα ενισχυτικής ανταμοιβής όταν αυτά εκπληρώνονται. Άλλωστε και οι εξαρτήσεις, είτε από ουσίες είτε αυτές της συμπεριφοράς πέφτουν ακριβώς σε αυτήν την νευροχημική παγίδα.
Τα άτομα που βρίσκονται σε κατάσταση βαθιάς μελαγχολίας και κατάθλιψης παρουσιάζουν χαμηλά επίπεδα ντοπαμίνης και για τον λόγο αυτό βιώνουν μια αναβλητικότητα, ένα χαμένο ενδιαφέρον για δραστηριότητες, αισθήματα αυτό-αμφισβήτησης, απάθεια και μια βραδύτητα τόσο στη σκέψη και τα αντανακλαστικά όσο και στην συνολική κινητικότητα του ατόμου. Η καταθλιπτική διάθεση είναι το πρωταρχικό σύμπτωμα της έλλειψης ντοπαμίνης.
«Η ντοπαμίνη στις ‘ένοχες’ απολαύσεις»
Το κομμάτι της διατροφής έρχεται να λειτουργήσει επίσης ως ενισχυτής της ντοπαμίνης, δίνοντας μια ακόμη ‘νόστιμη γεύση’ στον εγκεφαλικό ουρανίσκο, επηρεάζοντας ευεργετικά τόσο τα συναισθήματα όσο και τις γνωστικές λειτουργίες που μας είναι απαραίτητες στην καθημερινή ζωή.
Σε επιστημονική μελέτη που αξιολόγησε υπέρβαρα άτομα, βρέθηκαν χαμηλότερα επίπεδα ντοπαμίνης συγκριτικά με τα άτομα που παρουσίαζαν ‘φυσιολογική μάζα σώματος. Όπως ανέφεραν η διατροφή τους περιείχε υψηλή περιεκτικότητα γλυκαντικών τροφών και λιπαρών, γεγονός που μπορεί να συσχετίζεται με την αυξημένη ανάγκη για ανταμοιβή και που τελικά οδηγεί δυνητικά στην υπερφαγία. Αυτήν την ανάγκη, που μοιάζει με ‘συναισθηματικό κενό’ την παρατηρούμε και στην συναισθηματική υπερφαγία. Εδώ όμως η αύξηση της ντοπαμίνης επιτυγχάνεται με το λάθος τρόπο, με ανθυγιεινές επιλογές που ενισχύουν την ανάγκη για υπερκατανάλωση, αυξάνουν την όρεξη και το βάρος.
Πώς θωρακίζουμε την ντοπαμίνη μέσω της διατροφής
Αν και η ντοπαμίνη εντοπίζεται σε διάφορες τροφές, ωστόσο δεν είναι ικανή να διασχίσει το φράγμα αίματος-εγκεφάλου που περικλείει τον εγκέφαλο. Συνεπώς, πρέπει να αναπτυχθεί μέσα στον εγκέφαλο από τα δομικά της στοιχεία που αποτελούν τα αμινοξέα φαινυλαλανίνη και L-τυροσίνη (με την τυροσίνη να είναι η πιο κοινή).
Η L-τυροσίνη είναι ένα αμινοξύ που συμπεριλαμβάνεται στις εξής τροφές:
- παρμεζάνα, η σόγια, το αρνί
- το μοσχάρι, το κοτόπουλο
- η γαλοπούλα, ο σολωμός
- τα γαλακτοκομικά, τα αβγά
- οι φακές, τα φασόλια, τα κουκιά
- η βρώμη, το άγριο ρύζι, το πλιγούρι
- η κινόα, το κριθάρι, τα αμύγδαλα
Νορεπινεφρίνη – Πώς σιτίζουμε την ορμόνη του άγχους;
Η ανταπόκρισή μας στο ψυχολογικό και σωματικό στρες, τα τραυματικά ερεθίσματα και το αγχογόνο περιβάλλον επηρεάζεται άμεσα από ένα ακόμη είδος κατεχολαμίνης, την νορεπινεφρίνη.
Η χημική αυτή ουσία συντίθεται αποκλειστικά χάρη στην διατροφή δρώντας ως προάγγελος της τυροσίνης.
Επιστημονικά δεδομένα μέσα από θεραπευτικές αγωγές δείχνουν ότι μεταβολές στα επίπεδα νορεπινεφρίνης αλλάζουν την συναισθηματική κατάσταση και την κινητικότητα του ατόμου. Γενικά η ουσία αυτή φαίνεται να ‘ξυπνά’ κάθε φορά που βιώνει το άτομο μια διέγερση, αυξάνοντας την πίεση του αίματος και προκαλώντας αύξηση της γλυκόζης στο αίμα. Η ορμόνη αυτή λειτουργεί και ως αντισταθμιστής της υπερέντασης, απελευθερώνοντας από το πάγκρεας γλυκόζη, όμως όταν η ινσουλίνη δεν επαρκεί για να φέρει την συναισθηματική ισορροπία γίνεται έκκριση νορεπινεφρίνης που οδηγεί σε υπεργλυκαιμία και διαταραχές μεταβολισμού.
Η έλλειψη νορεπινεφρίνης ευθύνεται επίσης για σωματική κόπωση, γνωστικές αδυναμίες, αυπνία, επίμονο άγχος, πονοκεφάλους και χαμηλή θερμοκρασία σώματος, σε άτομα που αναπτύσσουν κατάθλιψη. Ακόμη, το άτομο προβαίνει σε υπέρμετρη λήψη τροφών πλούσιες με ζάχαρη για να αντιρροπήσει το κενό που αφήνει η έλλειψη νορεπινεφρίνης, είτε αναπτύσσει συναισθηματική υπερφαγία.
Οι τροφές που ενδυναμώνουν την νορεπινεφρίνη και είναι πλούσιες σε τυροσίνη:
-
Γιαούρτι, σόγια, θαλασσινά, όσπρια, τόνος, τόφου
Συνεπώς, καταλαβαίνουμε ότι η καταθλιπτική διάθεση είναι μια πολύπτυχη ψυχική κατάσταση και η Νευροψυχολογία μας βοηθάει να κατανοήσουμε τις πιο βαθιές ρίζες της διάθεσης και του σώματος, πέρα από το «φαίνεσθαι» μιας εικόνας καταθλιπτικού ατόμου.
Η διατροφή είναι ένα ισχυρό όπλο που συνδυαστικά με άλλες δραστηριότητες έχουν την ισχύ να χτίσουν «αντισώματα» κατά της κατάθλιψης, κάτι το οποίο μπορούμε να καταφέρουμε μόνοι μας, με φυσικό τρόπο και χωρίς φαρμακευτικές παρεμβάσεις.
Πηγή:
Gómez-Pinilla, F. (2008). Brain foods: the effects of nutrients on brain function. Nature reviews neuroscience, 9(7), 568-578.
LaChance, L. R., & Ramsey, D. (2018). Antidepressant foods: An evidence-based nutrient profiling system for depression. World journal of psychiatry, 8(3), 97.
Maher, T. J. (2000). Effects of nutrients on brain function. Progress in Brain Research, 122, 187-194.
Ντελιοπούλου Παναγιώτα
MSc Κλινική Ψυχολόγος
