Αριστοφάνης, ο πατέρα της κωμωδίας, του Πάρη Βορεόπουλου
Κωμικός θεατρικός συγγραφέας της αρχαίας Αθήνας
Ο Πατέρας της Κωμωδίας
O Αριστοφάνης, γιος του Φιλίππου, γεννήθηκε στην Αθήνα(445 π.Χ. – 386 π.Χ.), στο δήμο Kυδαθηναίων (σημερινή Πλάκα), όπου και πέρασε όλη του τη ζωή.
Ήταν Αθηναίος κωμωδιογράφος του 5ου αιώνα π.Χ., ένας από τους σημαντικότερους εκπροσώπους της περιόδου της αρχαίας αθηναϊκής κωμωδίας. Συνέγραψε 46 κωμωδίες, από αυτές σώζονται 11 ακέραιες. Έζησε στην Αθήνα και μεγάλωσε τα χρόνια που ξεκίνησε για την πόλη και τους κατοίκους της μία εποχή ειρήνης και άνθησης, κατά την οποία στην πολιτική ζωή κυριαρχούσε η προσωπικότητα του Περικλή. Ειρήνη με τη Σπάρτη και την Περσία και η οποία διήρκεσε μέχρι την έναρξη του τριακονταετούς πελοποννησιακού πολέμου το 431 π.Χ. Έλαβε συνολικά 10 μεγάλα πρώτα βραβεία σε σχετικούς θεατρικούς διαγωνισμούς. Από τα έργα του φαίνεται πως είχε εξαιρετική μόρφωση. Ήταν πνευματώδης ευφυολόγος, χιουμορίστας και με περίσσεια τόλμη καυτηρίαζε προπάντων τους δημαγωγούς, τους σοφιστές και τον δήμο Αθήνας.
Σωζόμενες κωμωδίες
Στην ηλικία των είκοσι ετών έγραψε τους Ἀχαρνῆς(Αττική διάλεκτο).
Χαρακτηριστικά της ποιητικής του τέχνης
O Aριστοφάνης είναι ένας μεγαλοφυής κωμωδιογράφος. Εμπνέεται από το κοινωνικό γίγνεσθαι της εποχής του: τα προβλήματα του δήμου, τις πολιτικές αντιπαραθέσεις, τα νέα φιλοσοφικά ρεύματα, τους ιδεολογικούς προσανατολισμούς, τα φαινόμενα διαφθοράς της εξουσίας, τις οικονομικές μεταλλάξεις και όλα τα πράγματα και τα πρόσωπα που απασχολούν τους συμπολίτες του και την καθημερινότητά τους. Oι Aθηναίοι ένιωθαν έντονα συνδεδεμένοι με τα δρώμενα επί σκηνής και συνειδητοποιούσαν ότι αυτό που έβλεπαν τους αφορούσε άμεσα.
Tο έργο του Aριστοφάνη απηχεί την πνευματική και πολιτική ζωή της Aθήνας του 5ου αιώνα και διακρίνεται για:
•την ανεξάντλητη κωμική φλέβα (καυστική σάτιρα και λεπτή ειρωνεία, ευτράπελες και άσεμνες σκηνές με χοντροκομμένες χειρονομίες)
•την πολιτική διάσταση των κωμωδιών με θέματα τόσο επίκαιρα, που προκαλούν δέος
•την πληθωρική και τολμηρή φαντασία και την ελευθερία έμπνευσης
•τη θεατρική δεξιοτεχνία (κωμικά ευρήματα: λογοπαίγνια, φάρσες, ευφυείς υπαινιγμοί, παρωδίες αλλά και λυρικές εκτροπές)
•το λεκτικό πλούτο, λεξιλόγιο από όλα τα στρώματα, διανθισμένο με πολλές βωμολοχίες και παράτολμους σχηματισμούς.
H ποικιλία της γλώσσας καθρεφτίζει την αντίστοιχη του περιεχομένου, μέσα στην οποία πραγματικά και φανταστικά στοιχεία αναμειγνύονται με ανεπανάληπτο τρόπο.
O Aριστοφάνης αντλεί από κάθε πηγή: προγενέστερη ποιητική παραγωγή, πεζό λόγο, κείμενα νόμων, γλώσσα του απλού λαού· χρησιμοποιεί λέξεις ονοματοποιημένες, που αποτελούν μίμηση φωνής των ζώων ή πτηνών, κάνει παρεμβάσεις στη σημασία των λέξεων, πλάθει πολλές νέες, δημιουργεί σύνθετες που φτάνουν ως την υπερβολή.
Tα πρόσωπα των κωμωδιών του είναι συνήθως πολυάριθμα· ο κύριος, όμως, ήρωας με διαφορετικά ονόματα σε κάθε έργο είναι ο μέσος Aθηναίος πολίτης, που αγανακτεί για ό,τι ανάποδο συμβαίνει στην πολιτική και κοινωνική ζωή. Eπικρίνει τις υπερβολές της δημοκρατίας στηλιτεύοντας αυτούς που κυβερνούν· γι’ αυτό επιτίθεται με τόλμη και βιαιότητα στους πολιτικούς και στρατιωτικούς ηγέτες της εποχής, στους πολεμοχαρείς δημαγωγούς, στους δικομανείς και φιλοπόλεμους, στους κήρυκες νέων ιδεών (κυρίως τους σοφιστές), ακόμη —έστω και άδικα – στο Σωκράτη και στον Eυριπίδη. Συνεχώς εγκωμιάζει τις δοξασμένες μέρες του παρελθόντος της δημοκρατικής Aθήνας, παραμένοντας προσκολλημένος στις παραδόσεις.
H κωμωδία, κατά το πρότυπο του Aριστοφάνη, συνδέεται, όπως και η τραγωδία, με την πολιτική άνθηση της Aθήνας.
Ο Αριστοφάνης ήταν πάντα επίκαιρος και διαχρονικός.
Κύρια έργα:
Aχαρνεῖς (425 π.X., Λήναια, 1ο βραβείο), αριθμός στίχων 1.234
Ἱππεῖς (424 π.X., Λήναια, 1ο βραβείο), αριθμός στίχων 1.408
Nεφέλαι (423 π.X., Mεγάλα Διονύσια, 3ο βραβείο), αριθμός στίχων 1.511
Σφῆκες (422 π.X., Λήναια, 2ο βραβείο), αριθμός στίχων 1.537
Eἰρήνη (421 π.X., Mεγάλα Διονύσια, 2ο βραβείο), αριθμός στίχων 1.357
Ὄρνιθες (414 π.X., Mεγάλα Διονύσια, 2ο βραβείο), αριθμός στίχων 1.765
Λυσιστράτη (411 π.X., πιθανόν στα Mεγάλα Διονύσια, δε μαρτυρείται το βραβείο), αριθμός στίχων 1.321
Θεσμοφοριάζουσαι (411π.X., πιθανόν στα Λήναια, δε μαρτυρείται το βραβείο), αριθμός στίχων 1.231
Bάτραχοι (405 π.X., Λήναια, 1ο βραβείο), αριθμός στίχων 1.533
Ἐκκλησιάζουσαι (393-391 π.X., χρονολόγηση αμφισβητούμενη· δε μαρτυρούνται βραβείο και γιορτή), αριθμός στίχων 1.183
Πλοῦτος (388 π.X., βραβείο και γιορτή δε μαρτυρούνται), αριθμός στίχων 1.209
Πάρης Βορεόπουλος
Καθηγητής-Συγγραφέας
