Έκθεση-κόλαφος για τη διαχείριση αποβλήτων στην Ελλάδα – Τα βασικά συμπεράσματα
Τις άπειρες παθογένειες που υπάρχουν σήμερα σε όλο τον κύκλο της διαχείρισης των απορριμμάτων αναδεικνύει εκτενής έκθεση του Συνηγόρου του Πολίτη, βασισμένη σε επίσημα στοιχεία και καταγγελίες πολιτών. Χαμηλές επιδόσεις στην ανακύκλωση, χωματερές που γεννούν νέες χωματερές, μονάδες διαχείρισης που λειτουργούν κατά παράβαση της νομοθεσίας, απουσία ελέγχων και αδυναμία επιβολής κυρώσεων, απροθυμία της κεντρικής κυβέρνησης να πιέσει τους δήμους και των δήμων να αναλάβουν τις ευθύνες τους είναι ορισμένα από τα βασικά σημεία που θίγει. Η πολυσέλιδη έκθεση «Η διαχείριση των αποβλήτων 2020» που δημοσιοποιήθηκε χθες, αποτυπώνει τα βασικά ζητήματα σε όλους τους κρίκους της αλυσίδας. Ορισμένα από τα βασικά της συμπεράσματα είναι τα ακόλουθα:
• Οι σχεδιασμοί που ανά τα έτη εκπονούνται σε εθνικό ή περιφερειακό επίπεδο δεν εφαρμόζονται.
• Αρκετοί δήμοι δεν είναι συνδεδεμένοι με τα συστήματα εναλλακτικής διαχείρισης, δεν διαθέτουν ολοκληρωμένα δίκτυα για την ανακύκλωση ούτε επαρκές δίκτυο αποκομιδής.
• Οι καθυστερήσεις στην προώθηση της χωριστής συλλογής (βιοαποβλήτων και υλικών συσκευασίας) δημιουργεί μεγαλύτερες ανάγκες για μονάδες βιολογικής-μηχανικής επεξεργασίας.
• Η πολιτεία δεν ασκεί οικονομική πίεση στους δήμους, ώστε να εφαρμόσουν τις πολιτικές. Για παράδειγμα, τα πρόστιμα για τις χωματερές δεν έχουν μεταβιβαστεί στους δήμους, ενώ το τέλος ταφής δεν έχει εφαρμοστεί. Διαπιστώνεται μεγάλη ολιγωρία από πλευράς δήμων στο κλείσιμο των παράνομων χωματερών.
• Η παράνομη απόρριψη μπάζων και υλικών εκσκαφών συνεχίζεται ως πρακτική και οι ελεγκτικοί μηχανισμοί αδυνατούν να αντιμετωπίσουν το φαινόμενο.
• Τα έργα «προσωρινής διαχείρισης», όπως η δεματοποίηση απορριμμάτων, μετατρέπονται εκ των πραγμάτων σε… μόνιμα, καθώς καθυστερούν οι διαδικασίες για τη χωροθέτηση νέων χώρων υγειονομικής ταφής ή/και μονάδων διαλογής. Η χωροθέτηση εξακολουθεί να είναι το σοβαρότερο εμπόδιο στην αδειοδότηση των έργων αυτών.
• Οι χωροθετήσεις εγκαταστάσεων διαχείρισης (λ.χ. ΧΥΤΥ, μονάδων επεξεργασίας) δεν γίνονται πάντα με επιστημονικά κριτήρια. Συχνά η διοίκηση απλώς επιλέγει έναν χώρο χωρίς ουσιαστική αξιολόγηση των διαθέσιμων λύσεων, γεγονός που συχνά οδηγεί στην ακύρωση των σχεδιαζόμενων έργων.
• Οι ΧΥΤΑ/ΧΥΤΥ συχνά μετατρέπονται σε χωματερές, καθώς δεν τηρούνται οι εγκεκριμένοι περιβαλλοντικοί όροι και δεν παρακολουθείται συστηματικά η λειτουργία τους. Πολλές είναι οι εγκαταστάσεις που λειτουργούν για μεγάλα διαστήματα χωρίς άδεια.
• Κατά τη λειτουργία σταθμών μεταφόρτωσης απορριμμάτων, συχνά πραγματοποιείται προσωρινή απόθεση απορριμμάτων με αποτέλεσμα την υποβάθμιση της περιοχής.
• Πολλά Κέντρα Διαλογής Ανακυκλώσιμων (ΚΔΑΥ), αν και φέρονται ως φιλοπεριβαλλοντικές μονάδες, σε πολλές περιπτώσεις λειτουργούν χωρίς να τηρούν τους περιβαλλοντικούς όρους. Συχνά παρατηρείται συγκέντρωση μεγάλου όγκου απορριμμάτων και ανακυκλώσιμων στις εγκαταστάσεις τους.
• Η μη τήρηση των περιβαλλοντικών όρων στα έργα διαχείρισης απορριμμάτων επιτείνει την αμφιβολία της κοινής γνώμης για τις υφιστάμενες δυνατότητες της τεχνολογίας και οδηγεί σε κοινωνική αντίδραση ενάντια στην προσπάθεια χωροθέτησης νέων.
• Οι έλεγχοι πραγματοποιούνται μόνο κατόπιν καταγγελίας, με αποτέλεσμα να χαρακτηρίζονται από επιλεκτικότητα και αποσπασματικότητα. Οι ελεγκτικές υπηρεσίες δεν διαθέτουν ούτε επαρκές ούτε κατάλληλα καταρτισμένο προσωπικό. Επανέλεγχοι για συμμόρφωση γίνονται σε ελάχιστες περιπτώσεις και συνήθως έπειτα από νέα καταγγελία.
• Συχνά οι αρμόδιες αρχές ανέχονται μη νόμιμες εγκαταστάσεις ελλείψει άλλων αδειοδοτημένων χώρων, ακόμα κι αν προκαλούν έντονη υποβάθμιση του περιβάλλοντος.
• Γίνεται κατάχρηση του μέτρου κήρυξης μιας περιοχής σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης για να επιτραπεί η μεταφορά απορριμμάτων σε ΧΥΤΑ άλλης Περιφέρειας, παρατηρεί ο Συνήγορος, ουσιαστικά τείνει να αποτελέσει… μέθοδο διαχείρισης απορριμμάτων, η οποία βέβαια «ακυρώνει» με έμμεσο τρόπο τον σχεδιασμό των περιοχών στις οποίες τα απορρίμματα καταλήγουν.
• Η συνεχής τροποποίηση του πλαισίου για τη λειτουργία των συλλογικών οργάνων των δήμων για τη διαχείριση των απορριμμάτων (ΦΟΔΣΑ) επιφέρει αλλεπάλληλες καθυστερήσεις στην υλοποίηση των έργων. Οι ΦΟΔΣΑ παραμένουν υποστελεχωμένοι και χωρίς υλικοτεχνική υποδομή.
Παραδείγματα διαιώνισης των αδιεξόδων
Δεκάδες περιπτώσεις παραβίασης της νομοθεσίας ή διαιώνισης αδιέξοδων καταστάσεων καταγράφει η έκθεση του Συνηγόρου. Ορισμένα παραδείγματα από αυτά που αναφέρονται στην έκθεση:
• Ως παράδειγμα της απροθυμίας της πολιτείας να προάγει την ανακύκλωση εις βάρος της ταφής αναφέρεται η διαρκής αναβολή στην επιβολή του «τέλους ταφής» (ενός τέλους που θα κάνει πολύ ακριβότερη την ταφή από τις υπόλοιπες μεθόδους διαχείρισης). Oπως επισημαίνει ο Συνήγορος, αν και το τέλος θεσπίστηκε το 2014, «η επιβολή του έχει ανασταλεί τέσσερις φορές με σχετικές νομοθετικές ρυθμίσεις λόγω της μη ολοκλήρωσης των αναγκαίων υποδομών. Oπως γίνεται κατανοητό, η μη εφαρμογή του τέλους ταφής αποτελεί ανασταλτικό παράγοντα και δεν κινητροδοτεί την ανακύκλωση. Πλέον με τον ν. 4609/119 το τέλος αντικαταστάθηκε με την «εισφορά κυκλικής οικονομίας», η οποία αν και είναι σημαντικά μειωμένη σε σχέση με το τέλος ταφής, ούτε κι αυτή έχει εφαρμοστεί».
• Η εγκατάλειψη μπάζων και υλικών εκσκαφής παραμένει σημαντικό πρόβλημα σε πολλές περιοχές. Αξιολογώντας αναφορές που έχουν γίνει για πολλές περιοχές (Λιμένας Κέρκυρας, Αγία Μαρίνα Χανίων, Δήμοι Κηφισιάς, Καλαμπάκας, Ρεθύμνου, Πάτμου, Τανάγρας, Δυτικής Μάνης κ.ά.), υπενθυμίζει ότι η αποκατάσταση των χώρων πρέπει να γίνεται από τον δήμο είτε εντοπιστούν οι υπαίτιοι είτε όχι, με τη βοήθεια των συλλογικών συστημάτων που ασχολούνται με αυτή την κατηγορία υλικών.
• Σε πολλές περιπτώσεις, όταν οι δήμοι πιέζονται να κλείσουν μια παράνομη χωματερή, αγοράζουν ή ενοικιάζουν νέους χώρους για να την αντικαταστήσουν. Ενδεικτικά αναφέρονται τα παραδείγματα των Δήμων Τρίπολης (περιοχή Τεπές), Μαραθώνα (Μπρέξιζα), Τήνου (Κοσσίνι), Κάσσου (Αντένα).
• Η δεματοποίηση απορριμμάτων προκρίνεται ως προσωρινή λύση (συνήθως για ένα έτος) αλλά ελλείψει υποδομών τα δέματα πολλαπλασιάζονται και συχνά αποτελούν εξίσου σημαντική αιτία περιβαλλοντικής υποβάθμισης με μια χωματερή. Ως παραδείγματα αναφέρεται ο δεματοποιητής στο Κοσσίνι της Τήνου που λειτούργησε 6 χρόνια (και τα σκουπίδια πλέον αποσυντίθενται στο έδαφος), στην Σταυροπέδα στην Ανδρο, στο Ποτόκι Ηλείας όπου έχουν συγκεντρωθεί δεκάδες χιλιάδες τόνοι, στα Δίδυμα Ερμιονίδας όπου τα δέματα έφθασαν τις 30.000 και τελικά «ενσωματώθηκαν» στον υπό αποκατάσταση ΧΑΔΑ.
• Η τακτική της διοίκησης να «προεπιλέγει» σε ποιον χώρο θα γίνει μια νέα εγκατάσταση, χωρίς να εξετάσει σοβαρά τις εναλλακτικές, μπορεί τελικά να σταθεί εμπόδιο στην υλοποίηση των έργων. Ως χαρακτηριστικό παράδειγμα αναφέρεται η επιλογή της θέσης Κορωνόβραχος στην Ηλεία, που τελικά ακυρώθηκε από το ΣτΕ.
• Πολλοί ΧΥΤΑ κατέληξαν να δέχονται τα απορρίμματα πολλών δήμων ή ολόκληρων νομών, ελλείψει εναλλακτικής, με αποτέλεσμα να υπερκορεστούν. Χαρακτηριστικά παραδείγματα, οι ΧΥΤΑ Αμαρίου Κρήτης, Αιγείρας και Φλόκα Αχαΐας.
• Υπό το πρόσχημα της κατάστασης εκτάκτου ανάγκης, ο ΧΥΤΑ Φυλής (στον οποίο καταλήγει το 50% των απορριμμάτων της χώρας) δέχεται απόβλητα από άλλες περιοχές. Παρ’ όλα αυτά, ο υφιστάμενος περιφερειακός σχεδιασμός δεν προβλέπει νέο χώρο ασφαλούς διάθεσης.
Εφημερίδα «Καθημερινή»
