Η φύση μας, μας ωθεί στη δημιουργία σχέσεων με άλλα όντα καθώς και στην αναζήτηση συντρόφων, που θα καλύπτουν κάθε είδους ανάγκη μας. Φίλοι, οικογένεια, εραστές… Eπιλέγουμε τη συντροφιά ατόμων με κοινές ανάγκες για να συμπορευτούμε στη διάρκεια της ζωής μας. Οι σχέσεις είναι η λύση στο πρόβλημα της επιβίωσης και στον αρχέγονο φόβο της μοναξιάς και του θανάτου.
Πολλές φορές μιλάμε για σχέσεις εξάρτησης μεταξύ των ανθρώπων. Πολλές φορές βλέπουμε ένα ερωτευμένο ζευγάρι που είναι αυτοκόλλητοι και κάνουν πολλά πράγματα μαζί και βιαζόμαστε να το χαρακτηρίζουμε ως “εξαρτημένους”. Τι μπορεί να είναι στη πραγματικότητα μια σχέση εξάρτησης και ποια τα στοιχεία που την απαρτίζουν;
Μια σχέση εξάρτησης που τείνει να είναι παθολογική και να βιώνεται ως αρνητική κατάσταση θα μπορούσαμε να τη χαρακτηρίσουμε με μια διαπροσωπική εξάρτηση που ισούται με ένα δυσλειτουργικό πλαίσιο αλληλεπίδρασης μεταξύ των μελών μιας σχέσης. Η δυσλειτουργία παρατηρείται όταν τα ατομικά όρια του εαυτού ακυρώνονται, νιώθει “συγχωνευμένο” με τον άλλο, με αποτέλεσμα τα άτομα που εμπλέκονται στο πλαίσιο αυτό να στερούνται την ελευθερία τους, την ταυτότητά τους και τον προσωπικό τους χώρο. Η έξοδος από μια σχέση εξάρτησης είναι επίπονη, γιατί υπερισχύει το άγχος της εγκατάλειψης. Έτσι, αν χαθεί η σχέση, το εξαρτώμενο άτομο μπορεί να παρουσιάσει ακόμα και καταθλιπτική συμπτωματολογία.
Τα άτομα που δημιουργούν σχέσεις εξάρτησης παρουσιάζουν, κατά κανόνα, αρκετά από τα παρακάτω χαρακτηριστικά: Έχουν έντονη ανάγκη για φροντίδα και διακατέχονται από έντονο φόβο εγκατάλειψης ή αποχωρισμού. Κάνουν επίμονες σκέψεις ότι θα μείνουν μόνοι τους και θα αναγκαστούν να φροντίζουν οι ίδιοι τον εαυτό τους. Παρουσιάζουν έλλειψη βούλησης και αναποφασιστικότητα, δυσκολεύονται δηλαδή να αναλάβουν ευθύνες και να διαχειριστούν καταστάσεις, χωρίς τη βοήθεια ή τη διαβεβαίωση από άλλους. Δυσκολεύονται να εκφράσουν τη διαφωνία τους ή τις πραγματικές τους σκέψεις και συναισθήματα, από φόβο ότι θα τους εγκαταλείψουν. Επίσης διακρίνονται από απαισιοδοξία και χαμηλή αυτοεκτίμηση και δυσκολεύονται να ξεκινήσουν νέες δραστηριότητες μόνοι τους (λόγω έλλειψης αυτοεκτίμησης). Προσπαθούν διαρκώς να ικανοποιούν τους άλλους, όχι από επιθυμία, αλλά για να κερδίσουν την υποστήριξή τους, καθώς και αναζητούν επειγόντως μία νέα σχέση ως πηγή φροντίδας και υποστήριξης, όταν τελειώνει μία στενή σχέση.
Η εξαρτημένη συμπεριφορά αφορά, συνήθως, το ένα μέλος ενός ζεύγους (π.χ., ο πιο αδύναμος σύντροφος μπορεί να λειτουργεί εξαρτητικά απέναντι στον πιο δυναμικό και επιθετικό σύντροφο), ενδέχεται όμως, σε πιο περίπλοκες και προβληματικές καταστάσεις, ένα άτομο να συνάπτει, ταυτόχρονα, μια σειρά εξαρτημένων σχέσεων.
Γιατί μένουμε σε μια εξαρτημένη σχέση;
Μία εξαρτημένη σχέση είναι μία “κακή” σχέση. Για τα άτομα, όμως, που βιώνουν μια τέτοια κατάσταση, είναι πολύ δύσκολη η απόφαση για αλλαγή. Αρκετά συχνά εμφανίζονται πρακτικά ζητήματα, όπως η οικονομική εξάρτηση από το σύντροφο, ο στιγματισμός ενός διαζυγίου σε κάποιες επαρχιακές περιοχές ή η ύπαρξη παιδιών σε μια οικογένεια.
Ο βασικότερος λόγος, όμως, που οδηγεί στη δημιουργία εξαρτημένων σχέσεων και στην παραμονή σε αυτές είναι τα άλυτα άγχη στη διάρκεια της παιδικής ηλικίας, μέσα στην οικογένεια. Ένας άνθρωπος που δημιουργεί εξαρτημένες σχέσεις σχετίζεται με την αυτοεκτίμησή του (την αγάπη και εμπιστοσύνη προς τον εαυτό του), την αίσθηση ότι δεν μπορεί να σταθεί μόνος του στην ζωή και η ρίζα όλων αυτών έχει διαμορφωθεί από τις επιδράσεις των γονιών του στην παιδική του ηλικία, οι οποίες δεν βρίσκονται στο συνειδητό κομμάτι της μνήμης μας. Έτσι, για παράδειγμα, ένα άτομο το οποίο δεν έλαβε βαθύ ενδιαφέρον από τους γονείς σε μικρή ηλικία, μπορεί να έχει πολύ μεγαλύτερη την ανάγκη να λάβει τα συναισθήματα αυτά στην ενήλικη ζωή από τον σύντροφό του.
Ένας τέτοιος άνθρωπος ασυνείδητα, δεν εκτιμά, δεν αγαπά τον εαυτό του ή και μπορεί να τον τιμωρεί παραμελώντας τον σε περιόδους μοναχικότητας. Ουσιαστικά αναζητά ένα κίνητρο, την φροντίδα «από έξω», τον σύντροφο, για να ενεργοποιηθεί στη ζωή.
Πώς μπορεί να καταλάβει κανείς εάν βρίσκεται σε μια τέτοια σχέση;
Ένας άνθρωπος που εξαρτάται πολύ από την σχέση του μπορεί να φοβάται πολύ το να μείνει μόνος του, ακόμη και αν το ταίρι του τού φέρεται με σκληρό ή άσχημο τρόπο.
Μπορεί, παρόλα αυτά, να τονίζει και να εξιδανικεύει ένα καλό χαρακτηριστικό του συντρόφου του, π.χ. φυσική ομορφιά, και να «αγνοεί εσκεμμένα» τα αρνητικά που τυχόν να είναι πολύ περισσότερα, από φόβο μην μείνει μόνος του.
Ποιες είναι οι επιπτώσεις στα άτομα που την απαρτίζουν;
Δεν μπορεί να φύγει από την σχέση αυτή ακόμη και αν νιώθει υποτιμημένος. Επιπλέον, καθώς ο σύντροφός του τον εκλαμβάνει ως δεδομένο λόγω των συναισθηματικών του αναγκών, είναι πιθανό να τον υποτιμά και να τον μειώνει. Αυτό αυξάνει ακόμη περισσότερο την αδυναμία του να φύγει από μία σχέση.
Στην περίπτωση που δεν λαμβάνει θετικά συναισθήματα από το ταίρι του, αυτό συγκρούεται με την αδυναμία του να φύγει και τον φόβο της μοναξιάς, με αποτέλεσμα η σύγκρουση αυτή να του δημιουργεί έντονο άγχος, ακόμη και ψυχοσωματικά συμπτώματα.
Συνήθως, τέτοια άτομα έλκουν ανθρώπους που μπορεί να θέλουν την σχέση με ένα άτομο που βρίσκεται σε εξάρτηση από αυτούς, καθώς μπορούν εύκολα να το «χειριστούν» και να επιβάλλουν τα δικά τους θέλω.
Όπως ο Κ. Γιουνγκ είχε αναφέρει, «είναι οι βασανισμένοι άνθρωποι αυτοί που γίνονται βασανιστές», αναφερόμενος στο ότι η ψυχρότητα πολλών ανθρώπων οφείλεται στα γονεϊκά τους βιώματα. Οι άνθρωποι αυτοί, συχνά προερχόμενοι από «ψυχρές» οικογένειες, στις οποίες δεν έζησαν οι ίδιοι, ούτε παρατήρησαν στους γονείς τους τρυφερότητα, έχουν και οι ίδιοι μειωμένη την ικανότητα να νιώσουν τα συναισθήματα του άλλου (ενσυναίσθηση). Μπορεί ακόμη και να έχουν και μία «ψυχρή» αντίληψη για το άλλον ή να θεωρούν την έκφραση της τρυφερότητας ως αδυναμία. Τέτοιοι άνθρωποι είναι σπάνιο να δεχθούν να διερευνήσουν τον εαυτό τους μέσω ενός ειδικού. Το να αναζητήσει λοιπόν αυξημένη φροντίδα από αυτούς, ο άνθρωπος ο οποίος την έχει ανάγκη έχει ως αποτέλεσμα μία πολύ επιβαρυμένη και ψυχοφθόρα γι αυτόν σχέση.
Πως θα μπορούσε κάποιος να βγει από μια εξαρτημένη σχέση;
Αρχικά θα ήταν καλό να γίνει μια ρεαλιστική εκτίμηση της σχέσης στην οποία βρίσκεται ο καθένας. Στη συνέχεια επιθυμητό είναι να καταγράφει κάποιος μέσα του τις επιθυμίες του και να ξεκινά να τις εκπληρώνει. Πολύ σημαντικό είναι να ξεκινά νέες δραστηριότητες και να συνάπτει νέες διαπροσωπικές σχέσεις και με άτομα με τα οποία βρίσκεται κοντά και νιώθει ασφάλεια να μπορεί να μιλήσει για αυτή τη δυσπροσαρμοστική σχέση και όλες τις δυσκολίες που την απαρτίζουν, τόσο από το πώς δημιουργήθηκε, όσο και το πώς θα λάβει τέλος. Και τέλος, αν νιώθει κάποιος ότι δεν μπορεί να τη διαχειριστεί και νιώθει ότι δεν λαμβάνει από τον περίγυρό του κατάλληλη στήριξη, ωφέλιμο θα ήταν να ζητήσει τη βοήθεια κάποιου ειδικού, ειδικά όταν κάποιος δυσκολεύεται να αντιμετωπίσει το ενδεχόμενο της μοναξιάς, με αποτέλεσμα συχνά να προσκολλάται σε προβληματικές ή ακόμη και επικίνδυνες σχέσεις αντί να αντιμετωπίζει τον πόνο και τους φόβους του.
