Το αδιέξοδο της Δημοκρατίας και ο ‘’Κεμάλ’’ του Γκάτσου…
του Δημητρίου Παπαδόπουλου (Σταυριώτη)
Ας απαντήσει κάποιος στο ερώτημα: πώς καταντάει μια χώρα, η δική μας για παράδειγμα, να κυβερνάται από κάτι τύπους σαν τον Μητσοτάκη, και σχεδόν όλους τους προηγούμενους; Κι έναν ουρανοκατέβατο Κασελάκη εν δυνάμει (ή εν αναμονή) πρωθυπουργό; Πείτε μου: τι είδους πολιτικό σύστημα είναι αυτό, πια… και παράγει αενάως ανάλογης χαμηλής υποστάθμης πολιτικούς αρχηγούς και κυβερνήτες;
Αυτή είναι η δημοκρατία μας;
Το φαινόμενο δεν περιορίζεται μόνον στα καθ’ ημάς. Ξεχωρίστε οποιονδήποτε ηγέτη του Δυτικού κόσμου και πείτε μου εάν αξίζει. Ο Ταγίπ Ερντογάν αποτελεί εξαίρεση, εάν βέβαια τον κατατάξουμε στους ηγέτες του Δυτικού κόσμου.
Κι αν επιχειρήσουμε να μιλήσουμε για την τοπική αυτοδιοίκηση, το πράγμα ξεφεύγει και θα ήταν κωμικό εάν δεν είχε τραγικές συνέπειες. Περιφερειάρχες, Δήμαρχοι ανά την Ελλάδα και δημοτικοί σύμβουλοι που δεν γνωρίζουν να χωρίσουν δυο γαϊδάρων άχυρα, ρυθμίζουν τις τύχες μας.
Όλοι τους αναμφίβολα δημοκρατικώς εκλεγμένοι!
Τι συμβαίνει με τις κοινοβουλευτικές δημοκρατίες μας λοιπόν; Τι πάει στραβά; Που οφείλεται αυτή η κατάντια; Και εν τέλει, μπορεί η Δημοκρατία να λειτουργήσει στην πράξη; Ή μήπως πρόκειται για μια φενάκη;
Ίσως θα να το γνωρίζετε, όμως. Το ερώτημα δεν είναι τωρινό. Ανάγεται ήδη στην εποχή του Πλάτωνα ο οποίος είχε δώσει μιαν απάντηση. Που εμείς σήμερα (πιθανόν δικαιολογημένα) δυσκολευόμαστε να δεχθούμε. Η πατρότητα των λόγων που παραθέτω, φαντάζομαι πως θα προκαλέσει εύλογες απορίες στον καθένα μας. Κι όμως, ανήκουν στον Πλάτωνα (από το έργο του ‘’Πολιτεία’’). Ιδού:
‘’Η ύψιστη απ’ όλες τις αρχές είναι πως κανείς, άνδρας ή γυναίκα, δεν θα πρέπει να στερείται αρχηγού. Ούτε ο νους κανενός θα ‘πρεπε να εθιστεί έτσι που αυτός να αφήνεται να κάνει οτιδήποτε με δική του πρωτοβουλία. Αλλά στον πόλεμο, όσο και σε περίοδο ειρήνης, θα στρέφει το βλέμμα προς τον αρχηγό του και θα τον ακολουθεί πιστά. Και στο παραμικρό ζήτημα ακόμα θα τελεί κάτω από ηγεσία. Μ’ ένα λόγο, θα πρέπει να διδάξει την ψυχή του, με μακρόν εθισμό, να μην ονειρευτεί ποτέ την ιδέα της ανεξάρτητης δράσης και να γίνει τελείως ανίκανος γι’ αυτήν’’.
Κοντά διακόσια πενήντα χρόνια πριν ο Joseph de Maistre, φαίνεται πως είδε κι αυτός καθαρά τα μειονεκτήματα της αιρετής εκπροσώπησης. Αντιγράφω από το βιβλίο του Isaiah Berlin, ‘’Το στρεβλό υλικό της ανθρωπότητας’’ (σελ. 171):
‘’Τι πιο παράλογο από την κληρονομική μοναρχία; Γιατί θα πρέπει να αναμένεται ότι σοφούς και ενάρετους βασιλείς θα τους διαδεχθούν εξίσου αγαθοί απόγονοι; Η ελευθερία να επιλέγεται μονάρχης –αιρετή μοναρχία- είναι ασφαλώς πιο έλλογη. Ωστόσο, το ατυχές κράτος της Πολωνίας είναι επαρκής απόδειξη των θλιβερών συνεπειών στις οποίες αυτό οδηγεί: ενώ ο απόλυτα ανορθολογικός θεσμός της κληρονομικής βασιλείας είναι ένας από τους σταθερότερους ανθρώπινους θεσμούς. Οι δημοκρατικές πολιτείες είναι οπωσδήποτε πιο ορθολογικές απ’ ότι η μοναρχία: όμως ακόμη και στην πιο λαμπρή εκδοχή της, στην Αθήνα του Περικλή, για πόσο επιβίωσε η δημοκρατία; Και ποιο, τελικά, ήταν το τίμημα; Αντιθέτως, 66 βασιλείς, κάποιοι καλοί, κάποιοι κακοί, αλλά κατά μέσον όρο αρκούντως κατάλληλοι, κυβέρνησαν το μεγάλο γαλλικό βασίλειο αρκετά ικανοποιητικά για 1500 χρόνια…’’
Αυτά, λοιπόν, λέει ο Joseph de Maistre και δυσκολευόμαστε να αρνηθούμε πως έχει κάποιο δίκαιο.
Οι αρχές της γαλλικής επανάστασης ‘’Ελευθερία, ισότητα, αδελφοσύνη’’, ισχυρίζεται πως είναι λόγοι κενοί. Οι άνθρωποι πρέπει να υποτάσσονται στην εξουσία. Γιατί είναι πολύ διεφθαρμένοι, πολύ αδύναμοι να κυβερνούν τον εαυτό τους, εύκολα παραδίδονται στην αναρχία και καταστρέφονται. Κανένας άνθρωπος και καμία κοινωνία δεν αυτοκυβερνάται. Η αυτοκυβέρνηση είναι μια λέξη άνευ νοήματος. Κάθε κυβέρνηση απορρέει από κάποια αδιαμφισβήτητη καταναγκαστική εξουσία. Η ανομία αναχαιτίζεται από κάτι από το οποίο δεν υπάρχει διαφυγή. Μπορεί να είναι το έθιμο, ή η συνείδηση, ή η παπική τιάρα, ή το ξίφος, όμως πάντοτε είναι κάτι. Ο Αριστοτέλης είχε ολοφάνερα δίκαιο, μερικοί άνθρωποι είναι εκ φύσεως δούλοι. Το να πούμε ότι δεν θα έπρεπε να συμβαίνει, δεν έχει κανένα νόημα. Ο Rousseau υποστηρίζει ότι ο άνθρωπος γεννήθηκε ελεύθερος, αλλά βρίσκεται παντού αλυσοδεμένος. ‘’Τι εννοεί; Αυτή η παράλογη δήλωση: ‘’ο άνθρωπος γεννήθηκε ελεύθερος’’, είναι το αντίθετο της αλήθειας. Οι άνθρωποι είναι πολύ αμαρτωλοί για να αφεθούν ελεύθεροι ευθύς μόλις γεννηθούν: οι άνθρωποι ανέχονται ο ένας τον άλλον χάρη στην κοινωνία, χάρη στο κράτος, το οποίο καταστέλλει τις εκτροπές της αδέσμευτης ατομικής κρίσης…’’
Ας το δούμε πιο λογικά και πιο ψύχραιμα και κάπως αλλιώς: πόσο λογικό είναι η ψήφος στις κοινοβουλευτικές δημοκρατίες, κάθε ατόμου, να έχει την ίδια αξία; Την ίδια δύναμη; Ο ένας είναι καταφανώς βλάξ ή ανήθικος και ο άλλος τετραπέρατος και ηθικός. Κι όμως έχουν την ίδια δικαιοδοσία και δύναμη να εκλέγουν και να εκλέγονται. Ερώτημα: είναι ο μέσος όρος ήθους, παιδείας, ευφυΐας, αρκετά υψηλός ώστε να καταφέρει να εκλέξει πλειοψηφικά μια ικανή κυβέρνηση, έναν ικανό ηγέτη; Η ιστορία, αλλά και η σημερινή πολιτική κατάσταση δείχνει πως όχι.
Οι πολίτες – ψηφοφόροι, καθίστανται συχνά έρμαια, άλλοτε των δικών τους προσωπικών συμφερόντων και επιδιώξεων και άλλοτε των ΜΜΕ που τους κατευθύνουν εκεί που επιθυμούν αυτοί που τα κατέχουν. Θέλετε ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα. Ιδού: με πόση ευκολία εγκαταλείφθηκε από την ειδησιογραφία το πολύνεκρο δυστύχημα των Τεμπών, για χάρη του Κασελάκη. Βεβαίως, ισχύει ότι οι αρμόδιοι υπεύθυνοι ανέλαβαν πλήρως και εξ ολοκλήρου τις ευθύνες για το δυστύχημα, αλλά παραμένουν στις θέσεις τους έτοιμοι να αναλάβουν και πάλι τις ευθύνες τους για όποια δυστυχήματα μέλλουν να συμβούν. Καθότι εκλέχθηκαν και πάλι από τους νοητικώς υστερούντες πολίτες-ψηφοφόρους και συνεχίζουν…
Δημοκρατικώς…
Μ’ άλλα λόγια, ο θεσμός της δημοκρατίας έχει τόσο καταστρατηγηθεί που έχει καταντήσει κουρέλι. Βλέποντας κανείς ποιος ψηφίζει, τι ψηφίζει και γιατί, δεν είναι να απορεί πως σήμερα καταντήσαμε να έχουμε κυβέρνηση Μητσοτάκη. Όσο κι αυτούς που είχαμε και χθες και προχθές… Όταν κάποιος ονόματι Μπέος (δήμαρχος Βόλου) τείνει να δημιουργήσει «σχολή» στην τοπική αυτοδιοίκηση, το πράγμα καθίσταται σφόδρα ανησυχητικό. Εμείς οι ψηφοφόροι πρέπει επειγόντως να «κοιταχτούμε». Το πράγμα χρήζει άμεσα ψυχολογικής διερεύνησης.
Ωραία και καλά μέχρις εδώ όσα είπαμε. Γνωστές χιλιοειπωμένες διαπιστώσεις. Τώρα τι κάνουμε; Να επιστρέψουμε και πάλι στην Βασιλευόμενη Δημοκρατία; Ήταν καλύτερα τότε; Ή μήπως σε κάποια μορφή δικτατορίας, εξασφαλίζοντας με κάποιο τρόπο (ποιόν άραγε;) ένα αγαθό μονάρχη; Δεν γίνεται! Τι μπορεί να πει, να προτείνει κανείς; Τα πράγματα δείχνουν (και σήμερα όλοι μας έχουμε πεισθεί) ότι παρόλα αυτά, η Δημοκρατία είναι ο καλύτερος τρόπος να κυβερνηθούμε. Απλώς η Δημοκρατία έχει ακόμη πολλά, πάρα πολλά προβλήματα να λύσει. Καθότι τόσο στη θεωρία όσο και στην πράξη η κοινοβουλευτική δημοκρατία είναι εξαιρετικά ευάλωτη. Δύο είναι τα κυρίως ζητούμενα: πρώτον η όσο το δυνατόν καλύτερη θωράκιση των θεσμών ώστε να περιορίζονται οι καταστρατηγήσεις και δεύτερον, η άνοδος της κατά κεφαλήν Παιδείας των πολιτών – ψηφοφόρων. Ξέρω, απέχουμε πολύ από το να φθάσουμε εκεί, αλλά αυτός είναι ο δρόμος. Δύσβατος, μακρύς, ολισθηρός, κοπιαστικός, αλλά… αυτός είναι.
Εν τέλει, μάλλον εμείς οι πολίτες (και μόνον εμείς) έχουμε πολλά ακόμα να κάνουμε ώστε να λειτουργήσει το πράμα. Και να συνειδητοποιήσουμε ότι δεν πρέπει να περιμένουμε μόνο με την ψήφο μας να αλλάξει ο κόσμος. Κανείς δεν μπορεί να αλλάξει τον κόσμο. Το μόνο που μπορούμε να κάνουμε είναι να αλλάξουμε τον εαυτό μας. Το δυσκολότερο δηλαδή. Όταν κάποιος μαθητής του Βιτγκενστάιν του εξέφρασε την επιθυμία ότι ήθελε να βελτιώσει τον κόσμο, εκείνος του απάντησε: ‘’Βελτίωσε τον εαυτό σου. Αυτό είναι το μόνο που μπορείς να κάνεις για να βελτιώσεις τον κόσμο’’.
Τι άλλο μπορούμε να πούμε λοιπόν;
Τίποτα. Τίποτα απολύτως. Τα είπε όλα ο Νίκος Γκάτσος στο ποίημά του ‘’Κεμάλ’’. Όπως το ξέρουμε όλοι πολύ καλά από το γνωστό τραγούδι του Χατζηδάκη.
Ο Κεμάλ λοιπόν, που ηθέλησεν ο άμυαλος να αλλάξει τον κόσμο…
…το οποίο ποίημα τελειώνει κάπως έτσι…
‘’Σ’ ένα μήνα σ’ ένα χρόνο βλέπουν μπρος τους τον Αλλάχ
Που από τον ψηλό του θρόνο λέει στον άμυαλο Σεβάχ:
νικημένο μου ξεφτέρι δεν αλλάζουν οι καιροί,
με φωτιά και με μαχαίρι πάντα ο κόσμος προχωρεί.
Καληνύχτα Κεμάλ, αυτός ο κόσμος δεν θα αλλάξει ποτέ.
Καληνύχτα…’’
Αυτά… και καλή μας Φώτιση… μέρα πού ‘ναι…
