Χρώμα, σχήμα, οσμή κοπράνων

Το χρώμα, το σχήμα και η οσμή των κοπράνων μπορεί να διαφέρουν από άνθρωπο σε άνθρωπο, αλλά και κάθε ένας από εμάς μπορεί να παρατηρήσει διαφορές στα κόπρανά του από μέρα σε μέρα ή ακόμη και μέσα στην ίδια ημέρα. Πού οφείλονται οι διαφορές αυτές και τί μπορεί να δηλώνουν; Τελικά πρέπει να παρατηρούμε τα κόπρανά μας; Μπορεί η παρατήρησή τους να δώσει χρήσιμες πληροφορίες για την κατάσταση της υγείας;

Ας δούμε αρχικά ποια είναι η σύσταση των κοπράνων

Τα κόπρανα αποτελούνται από νερό, πρωτεΐνες, άπεπτο λίπος, πολυσακχαρίτες, μικροβιακή βιομάζα, τέφρα, καθώς και άπεπτα υπολείμματα τροφών. Τα κυρίαρχα στοιχεία  των κοπράνων, όπως εκφράζονται ως ποσοστό επί του συνολικού (υγρού) βάρους, είναι το οξυγόνο (74%), το υδρογόνο (10%), ο άνθρακας (5%) και το άζωτο (0,7%). 75% κατά μέσο όρο είναι η περιεκτικότητα των κοπράνων σε νερό, με διακυμάνσεις που εξαρτώνται από την περιεκτικότητα της διατροφής σε φυτικές ίνες, καθώς αυτές απορροφούν μεγάλη ποσότητα νερού στο παχύ έντερο. Επομένως το υπόλοιπο 25% των κοπράνων αποτελείται από στερεό υλικό, το οποίο ως επί το πλείστον αφορά σε οργανική ύλη.

Φυσιολογικά στα κόπρανα δεν θα πρέπει να υπάρχουν προσμίξεις αίματος ή βλέννας ή μεγάλη ποσότητα λίπους. 

Αίμα στα κόπρανα

Η παρουσία αίματος στα κόπρανα μπορεί να είναι τόση ώστε να φαίνεται με γυμνό μάτι, μπορεί όμως να είναι τόσο μικρή ώστε να είναι ανιχνεύσιμη μόνο μέσω μικροσκοπικής εξέτασης των κοπράνων. Και στις δύο περιπτώσεις τα αίτια είναι πολλά, λιγότερο ή περισσότερο σοβαρά και απειλητικά για τη ζωή, οπότε κάποιος θα πρέπει να απευθυνθεί στο γιατρό ο οποίος με βάση την ηλικία, το ιστορικό και τυχόν επιπλέον εξετάσεις θα εντοπίσει την υποκείμενη πάθηση. Το αίμα στα κόπρανα μπορεί να έχει ζωηρό κόκκινο χρώμα ή μαύρο (μέλαινα κένωση). Σε γενικές γραμμές, όσο ψηλότερα στο γαστρεντερικό σωλήνα εντοπίζεται το αίτιο της αιμορραγίας, τόσο πιο σκούρο θα είναι το χρώμα, ενώ, αντίθετα, όσο πιο ζωηρό κόκκινο χρώμα έχει, τόσο πιο χαμηλά στο γαστρεντερικό σωλήνα βρίσκεται το πρόβλημα. Το συχνότερο αίτιο παρουσίας αίματος, έντονου κόκκινου χρώματος, στα κόπρανα είναι οι αιμορροΐδες. Στην περίπτωση των αιμορροΐδων το αίμα δεν είναι αναμιγμένο με τα κόπρανα, ενώ μπορεί να στάζει στη λεκάνη ή στο χαρτί. 

Αιτίες παρουσίας αίματος στα κόπρανα από το κατώτερο γαστρεντερικό σύστημα

• Ραγάδα πρωκτού
• Εκκολπώματα παχέος εντέρου
• Πολύποδες παχέος εντέρου
• Καρκίνος παχέος εντέρου
• Ιδιοπαθείς φλεγμονώδεις νόσοι του εντέρου (νόσος Crohn, ελκώδης κολίτιδα)
• Ακτινική εντερίτιδα

Αιτίες παρουσίας αίματος στα κόπρανα από το ανώτερο γαστρεντερικό σύστημα

• Έλκος στομάχου ή δωδεκαδακτύλου
• Καρκίνος στομάχου
• Κιρσοί οισοφάγου
• Καρκίνος οισοφάγου
• Οισοφαγίτιδα 
• Αιμορραγική γαστρίτιδα

Βλέννα στα κόπρανα

Το εντερικό επιθήλιο καλύπτεται από ένα στρώμα βλέννας έτσι ώστε να προστατεύεται από την επαφή με τα βακτήρια της εντερικής χλωρίδας, αλλά και να διευκολύνεται η δίοδος των κοπράνων. Μία μικρή ποσότητα βλέννας είναι φυσιολογικό να υπάρχει στα κόπρανα, ωστόσο είναι τόσο μικρή που δεν φαίνεται με γυμνό μάτι. Αν η παρουσία βλέννας στα κόπρανα είναι μεγάλη και ευδιάκριτη, τότε πιθανόν να σχετίζεται με κάποια πάθηση του γαστρεντερικού σωλήνα.

Όταν υπάρχει φλεγμονώδης εξεργασία του εντερικού επιθηλίου η βλέννα διασπάται με αποτέλεσμα να αποβάλλεται με τα κόπρανα. Αυτό συναντάται συνήθως στις ιδιοπαθείς φλεγμονώδης νόσους του εντέρου (νόσος του Crohn και ελκώδης κολίτιδα), στο σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου, στις γαστρεντερίτιδες και σε παρασιτικές λοιμώξεις του εντέρου. Βλέννα μπορεί επίσης να παρατηρηθεί στα κόπρανα των ασθενών με κυστική ίνωση, αλλά και σε σύνδρομα δυσαπορρόφησης, όπως ή ανεπάρκεια λακτάσης και η κοιλιοκάκη.

Λίπος στα κόπρανα

Μία μικρή ποσότητα άπεπτου λίπους υπάρχει φυσιολογικά στα κόπρανα. Κάποιες παθολογικές καταστάσεις όμως έχουν ως αποτέλεσμα τη δυσαπορρόφηση του λίπους και την παρουσία μεγάλης ποσότητας στα κόπρανα, τη λεγόμενη στεατόρροια. Η στεατόρροια ορίζεται ως η αποβολή >7 γραμμαρίων λίπους την ημέρα στα κόπρανα. Σε περίπτωση στεατόρροιας τα κόπρανα έχουν λιπώδη εμφάνιση, ανοιχτό χρώμα και πολύ έντονη και δυσάρεστη οσμή. Κάποιες από τις ασθένειες που μπορούν να συσχετισθούν με τη στεατόρροια είναι:

• Παγκρεατίτιδα
• Κοιλιοκάκη 
• Νόσος Crohn
• Ηπατική νόσος
• Χολοκυστοπάθεια
• Χοληδοχολιθίαση 

Επειδή η στεατόρροια δεν είναι πάθηση, αλλά κλινική εκδήλωση κάποιας πάθησης, απαιτείται αντιμετώπιση της υποκείμενης νόσου παράλληλα με περιορισμό της πρόσληψης λίπους μέσω της διατροφής.

Ποια είναι η φυσιολογική μορφή των κοπράνων και πώς αυτή εκτιμάται;

Έχουν χρησιμοποιηθεί διάφορες κλίμακες για τον χαρακτηρισμό της μορφής και του σχήματος των κοπράνων, ωστόσο η πιο δημοφιλής είναι η κλίμακα του Bristol (Bristol Scale Stool Form) η οποία αναπτύχθηκε για πρώτη φορά το 1997 από τους Dr. Stephen Lewis και Dr. Ken Heaton. Πρόκειται για μία απλή κλίμακα με εύκολη εφαρμογή, η οποία στηρίζεται στην οπτική παρατήρηση των κοπράνων και τα ταξινομεί σε 7 κατηγορίες, όπως φαίνεται παρακάτω:

Κλίμακα Bristol

Τύπος 1 Χωριστοί σκληροί βώλοι, με όψη καρυδιού (αποβάλλονται δύσκολα)

Τύπος 2 Σε σχήμα λουκάνικου, αλλά διογκωμένα

Τύπος 3 Σε σχήμα λουκάνικου, αλλά με ρωγμές στην επιφάνεια

Τύπος 4 Σε σχήμα λουκάνικου ή φιδιού, λεία και μαλακά

Τύπος 5 Μαλακά κομμάτια με ξεκάθαρες άκρες (αποβάλλονται εύκολα)

Τύπος 6 Αφρώδη κομμάτια με οδοντωτές άκρες, πολτώδη

Τύπος 7 Υδαρή, χωρίς στερεά κομμάτια (εξ’ ολοκλήρου υγρά)

 

Φυσιολογικά το σχήμα των κοπράνων πρέπει να είναι τύπου 3 ή 4. Μη φυσιολογική μορφή κοπράνων θεωρείται αυτή των τύπων 1, 6 και 7. Αν είναι τύπου 1 ή 2 τότε πιθανότητα μιλάμε για δυσκοιλιότητα, ενώ τα τύπου 5,6 ή 7 τείνουν προς τη διάρροια.

Ποιο είναι το φυσιολογικό χρώμα των κοπράνων;

Το χρώμα των κοπράνων κυμαίνεται από ανοιχτό μέχρι σκούρο καφέ. Το καφέ χρώμα οφείλεται στην παρουσία της οξειδωμένης χολερυθρίνης στα κόπρανα. Η χολερυθρίνη είναι παραπροϊόν του μεταβολισμού της αιμοσφαιρίνης των ερυθρών αιμοσφαιρίων. Το χρώμα εξαρτάται επίσης από τη διατροφή, καθώς και από την ηλικία. Έτσι το κίτρινο ή πράσινο χρώμα των κοπράνων των βρεφών που θηλάζουν είναι φυσιολογικό λόγω της γρήγορης διέλευσης της εντερικού περιεχομένου, όπως επίσης και το πράσινο χρώμα των κοπράνων ενός ενήλικα που καταναλώνει πολλά λαχανικά. Στον παρακάτω πίνακα φαίνονται πιθανά χρώματα των κοπράνων καθώς και οι αιτίες που τα έχουν ως αποτέλεσμα. 

Χρώμα	Φυσιολογική κατάσταση	Παθολογική κατάσταση
Καφέ	Οξείδωση της χολερυθρίνης
Πολύ σκούρο καφέ	Έκθεση των κοπράνων στον αέρα, δίαιτα πλούσια σε κρέας
Κίτρινο	Βρεφική ηλικία	Ηπατική και παγκρεατική  νόσος, χολοκυστοπάθεια
Μαύρο (μέλαινα κένωση)	Λήψη σιδήρου, βισμούθιο	Αιμορραγία από τον ανώτερο γαστρεντερικό σωλήνα
Πράσινο	Δίαιτα πλούσια σε λαχανικά, πράσινες χρωστικές τροφίμων, βρεφική ηλικία	Ταχεία διέλευση των κοπράνων από τον γαστρεντερικό σωλήνα, διάρροια, αντιβιώσεις
Κόκκινο	Δίαιτα πλούσια σε παντζάρια, ντομάτα και τρόφιμα με κόκκινες χρωστικές, λήψη ορισμένων φαρμάκων	Αιμορραγία από τον κατώτερο γαστρεντερικό σωλήνα
Έλλειψη χρώματος – Ελαφρά γκρίζο	Δίαιτα πλούσια σε γαλακτοκομικά	Απόφραξη χοληδόχου πόρου, απουσία χολερυθρίνης στα κόπρανα
Γκρίζο	Λήψη σοκολάτας ή κακάο	Στεατόρροια

Οσμή των κοπράνων: πότε πρέπει να μας ανησυχεί;

Φυσιολογικά τα κόπρανα μυρίζουν άσχημα και αυτό οφείλεται κατά κύριο λόγο στις μεταβολικές διεργασίες των βακτηρίων που αποτελούν τη μικροβιακή χλωρίδα του εντέρου κατά τη διάσπαση των συστατικών των τροφών. Η οσμή επηρεάζεται τόσο από αλλαγές της διατροφής όσο και από αλλαγές της μικροβιακής χλωρίδας. Σχετίζεται σε πολύ μεγάλο βαθμό με το είδος των βακτηρίων που επικρατεί κάθε φορά.

Παθολογικές καταστάσεις που μπορεί να αλλάξουν τη μικροβιακή χλωρίδα με αποτέλεσμα ιδιαιτέρως άσχημη οσμή των κοπράνων είναι:

• οι διάρροιες
• ο μετεωρισμός
• τα σύνδρομα δυσαπορρόφησης: κοιλιοκάκη, ιδιοπαθείς φλεγμονώδεις νόσοι του εντέρου (νόσος Crohn, ελκώδης κολίτιδα), δυσανεξία στη λακτόζη, σύνδρομο βραχέος εντέρου
• οι γαστρεντερίτιδες

Άσχημη οσμή κοπράνων μπορεί να παρατηρηθεί σε παθήσεις όπως η παγκρεατίτιδα και η κυστική ίνωση, λόγω της δυσαπορρόφησης του λίπους και της παρουσίας στεατόρροιας

Η παρατήρηση των κοπράνων μπορεί να δώσει χρήσιμες πληροφορίες για την κατάσταση της υγείας μας. Μία αλλαγή που θα παρατηρήσουμε στα χαρακτηριστικά των κοπράνων (μορφή, χρώμα, οσμή) μπορεί να αποτελέσει προειδοποίηση μιας παθολογικής κατάστασης της οποίας η διάγνωση μπορεί να καθυστερούσε, αλλά μπορεί να αποτελέσει και ένα χρήσιμο εργαλείο παρακολούθησης της πορείας μιας ήδη γνωστής παθολογικής κατάστασης. Σε κάθε περίπτωση είναι χρήσιμο να απευθυνθούμε στον ειδικό γιατρό, ο οποίος θα αξιολογήσει τις αλλαγές που παρατηρήσαμε και μέσω ενός λεπτομερούς ελέγχου θα κάνει τη διάγνωση.